واحد ثبت[۱۱] جزیی از محتواست که در فرایند کدگذاری طبقه‌بندی می‌شود (رایف، ۱۳۸۱: ۶۵). از آنجا که در این تحقیق، تحلیل مضمون نقش اصلی را ایفا می‌کند، بنابراین واحد ثبت باید در سطح معنایی انتخاب شود و نه در سطح زمانی. مضمون، واحد معنی‌دار مرکبی است که دارای طول متغیر باشد؛ واحد آن زبان‌شناختی نیست، بلکه روان‌شناختی است. یک تایید یا یک اشاره می‌تواند تشکیل یک مضمون بدهد و یا برعکس، یک مضمون می‌تواند شامل جملات و تاییدات متعدد باشد که موضوع واحدی را بیان می‌کنند (باردن، ۱۳۷۴: ۱۱۹).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
با این رویکرد به مضمون، صحنه[۱۲]، بهترین واحد ثبت داده‌ها در این تحقیق به شمار می‌رود. صحنه، مجموعه‌ای از یک سری نماهای فیلمبرداری یا تصویربرداری شده‌ی تلویزیونی در ارتباط با هم است، بدون آن که در مکان و زمان رخداد آن کوچک‌ترین تغییری رخ داده شده باشد. بدین ترتیب، صحنه کوچک‌ترین واحد بنیانی یک فیلم داستانی یا یک برنامه‌ی تلویزیونی است (روشن صمدی، ۱۳۷۶: ۶۸۰). البته، گاه صحنه‌ای در بیش از یک مکان رخ می‌دهد، مانند صحنه‌ی تعقیب و گریز که در مناطق مختلفی تداوم می‌یابند (کینگزبرگ، ۱۳۷۹: ۷۳۷).
واحدهای تحلیل[۱۳] واحدهایی هستند که از نظر آماری تحلیل می‌شوند تا به فرضیه‌ها یا سوال‌های تحقیق پاسخ داده شود (رایف،۱۳۸۱: ۶۵). از آنجا که این تحقیق هم در بعد کیفی و هم در بعد کمی انجام می‌شود، واحد تحلیل، یک مجموعه یا سریال در نظر گرفته شده است.
۳-۴ روش گردآوری داده‌ها
در این پژوهش، از روش تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان جهت گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها به صورت زیر استفاده می‌شود:
-
- جهت بررسی حجم حضور زنان در سریال‌های تلویزیونی (پرسش فرعی اول پژوهش)، بر اساس آن‌چه در بخش ۲-۶ فصل گذشته در مورد کلیشه‌های جنسیتی گفته شد، به بررسی چهار مولفه می‌پردازیم:
الف) داده‌های توصیفی حجم حضور زنان: شامل:
*تعداد نقش: تعداد نقش‌های زنان و مردان
*نوع نقش: نقش اول، نقش دوم، سیاهی لشکر
*سن: کودک، نوجوان، جوان، میانسال، بزرگسال، پیر
*وضعیت تاهل: مجرد، متاهل
ب) نقش‌های درون‌خانوادگی: میزان (تعداد و حجم زمانی) نمایش زنان در وضعیت‌های:
*خانه‌داری (مادری و همسری)
*کاری و شغلی
*تحصیلی
*دارای درآمد، بدون کار
۲) جهت بررسی گفتمان جنسیتی سریال‌های تلویزیونی (پرسش‌های فرعی دوم تا چهارم) با توجه به آن‌چه در بخش ۲-۵ فصل گذشته گفته شد، شاخصه‌ها به شکل زیر طراحی می‌گردند.
الف) شاخصهی سطح فردی:
آن‌چه ملاک شاخص‌سازی گفتمان جنسیتی در سطح فردی می‌باشد، مفهوم شخصیت است. منظور از شخصیت، مجموعه ویژگی‌های کم و بیش ثابت فرد، بنابر تشخیص و قضاوت دیگران است که فرد را از آن‌ها جدا می‌کند. این ویژگی‌ها در سراسر زمان‌ها و مکان‌ها حفظ می‌شوند و مبنای رفتار قرار می‌گیرند.
در این تحقیق، از روش « تفریدی[۱۴]» برای مفهوم‌سازی و سنجش شخصیت استفاده خواهد شد. این روش بر تحلیل و توصیف فرد به عنوان موجودی یگانه، با شخصیتی مشخص که باید به عنوان یک کل توصیف شود، تمرکز دارد (رحمتی و سلطانی، ۱۳۸۳: ۱۶-۱۵). بر این اساس، میزان (تعداد و حجم زمانی) نمایش زنان در وضعیت‌های مستقل و وابسته به عنوان شاخصهی سطح فردی طرح می‌گردد.
ب) شاخصه‌های سطح ساختاری:
در این سطح، بر اساس آن‌چه در فصل گذشته ذکر گردید، دو مولفه مطرح شد:
*مولفه‌ی تقسیم کار جنسیتی: میزان (تعداد و حجم زمانی) نمایش زنان و مردان متاهل در وضعیت‌های خانه‌داری و اشتغال در بیرون از خانه.
*مولفه‌ی قدرت: قدرت تصمیم‌گیری: تصمیم مستقل زن (مرد)، به رغم مخالفت مرد (زن) و فعل مستقل زن (مرد)، به رغم مخالفت مرد (زن)
ج) شاخصه‌های سطح نمادین:
فضاهای کنش در فیلم می‌توانند نماد مناسبات جنسیتی حاکم بر فیلم باشند، بدین معنا که به طور سنتی و عرفی برخی فضاها مختص به زنان یا مردان است. فضاهای عرفا سنتی برای زنان شامل خانه و آشپزخانه و برای مردان، محل کار، محیط‌های شهری و عمومی (خیابان، پارک و …)، محیط‌های ورزشی، میدان جنگ و… است.
۲)جهت بررسی مناسبات جنسیتی کلامی و غیرکلامی در سریال‌های تلویزیونی (پرسش فرعی پنجم پژوهش)، مولفه‌ها و شاخصه‌های ی ذکر شده توسط گافمن که در بخش ۲-۹ فصل پیشین مورد بحث قرار گرفت، به عنوان شاخصه‌های مناسبات جنسیتی تعیین می‌گردد. البته مولفه‌ی اندازه‌ی نسبی، به واسطه‌ی آن که در جامعه‌ی ایران معمولا زنان قدی کوتاه‌تر از مردان دارند، کنار گذاشته می‌شود تا پژوهش را دچار سوگیری ننماید. بر این اساس، پنج مولفه‌ی زیر در این زمینه مورد بررسی قرار می‌گیرند:
الف) مناسکی شدن فرمانبرداری
ب) رتبه‌بندی کاری
ج) لمس زنانه
د) عقب‌نشینی مقبول
ه) خانواده
۳-۵ برآورد روایی و پایایی
جهت سنجش روایی کدگذاری‌ها، کدهای تعیین شده در اختیار برخی متخصصان قرار گرفت و پس از رفع نقص، کدگذاری نهایی تهیه گردید.
منظور از پایایی آن است که در صورت تکرار عملیات و استفاده از شیوه‌های کدگذاری یک تحقیق، مجددا به همان نتایج بتوان دست یافت، پایایی به معنای تکرارپذیری یک تحقیق است و در واقع قابلیت علمی یک تحقیق نیز بستگی به قابلیت تکرارپذیری آن دارد (ساروخانی، ۲/۱۳۸۰: ۲۸۸).
در این تحقیق، با یک فاصله‌ی زمانی یک ماهه، کدگذاری مجدد نمونه‌ای از داده‌ها صورت گرفته است. حجم مورد نیاز برای برآورد پایایی مشتمل بر ۵۳ صحنه از مجموع ۳ سریال است (رایف، ۱۳۸۱: ۱۴۱). انتخاب این صحنه‌ها به صورت کاملا تصادفی انجام شد، اما از آنجا که تحلیل محتوا به صورت تحلیل مضمون است، ۵۳ صحنه‌ی متوالی مورد بررسی قرارگرفت.
با بهره گرفتن از فرمول زیر که به فرمول اسکات نیز مشهور است (هوستی، ۱۳۷۳: ۲۱۸-۲۱۶)، ضریب پایایی معادل ۹۰% به دست آمد. که جهت کارهای پژوهشی میزان معتبری است.
درصد توافق مورد انتظار – درصد توافق مشاهده شده
Pi =
درصد توافق مورد انتظار – ۱
فصل چهارم:
یافته های پژوهش
۴-۱ مقدمه
چنان که در فصول گذشته ذکر گردید، این پژوهش به دنبال آن است که با تحلیل سریال‌های تلویزیونی بررسی نماید که در رسانه‌ی تلویزیون زنان چه جایگاهی دارند، میزان حضورشان از چه قرار است، چه نگرش یا نگرش‌هایی را در مورد زنان بازتاب می‌یابد، چه مناسبتی را میان کنشگران زن و مرد الگوسازی می‌کند و چه گفتمان جنسیتی‌ای در سطح فردی، ساختارین و نمادین را ارائه می‌دهد؟ به طور خلاصه، نرخ نگرش به زنان در سریال‌های تلویزیونی چگونه است؟
این پژوهش، با روش تحلیل گفتمان و تحلیل محتوای نمونه‌ی آماری سریال‌های تلویزیونی پخش شده در سال ۱۳۹۱ و با توجه به مولفه‌ها و شاخصه‌های استخراج شده در فصل سوم که بر اساس رویکرد نظری پذیرفته شده در فصل دوم تعیین گردیده‌اند، به دنبال پاسخ‌گویی به سوالات فوق است.
