امروزه در برنامه مدیریت تلفیقی آفات استفاده از دشمنان طبیعی از اهمیت برخوردار است در این میان کفشدوزک ها به عنوان یکی از مهمترین عوامل مفید در کنترل طبیعی آفات مورد توجه بیشتر محققین دنیا قرار گرفته­اند (مجیب حق قدم،۱۳۸۰). ارزش کفشدوزک ها در مبارزه بیولوژیک بیشتر به این دلیل است که هم حشرات بالغ و هم لاروها دارای رفتار شکارگری هستند و در از بین بردن آفات نقش مهمی دارند، در صورتی که در مورد پارازیتوئیدها، حشرات بالغ به ندرت به صورت مستقیم در از بین بردن آفات شرکت می‌کنند (دماوندیان، ۱۳۸۶).
مطالعات نشان می­دهد کفشدوزک کریپتولموس مهمترین شکارگر شپشک آردآلود مرکبات می­باشد و با تغذیه از این آفت نقش مهمی در کاهش جمعیت این آفت ایفا می­ کند. از آنجایی که خطرات ناشی از کاربرد سموم شیمیایی سنتتیک در شرایط زراعی و باغی شمال ایران در خطر آلودگی محیط و از بین رفتن دشمنان طبیعی بسیار شناخته شده است، بنابراین لزوم استفاده از سموم گیاهی غیر سمی مطرح می‌شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ( ‏۲‑۵) کفشدوزک کریپتولموس در حال تغذیه از شپشک آردآلود مرکبات www.bugsforbugs.com.au

کنترل شیمیایی

در حال حاضر در شمال کشور به دلیل شرایط خاص اقلیمی که مساعد برای رشد شپشک ها است، جهت مبارزه با این آفت و همچنین سایر شپشک ها از مبارزه شیمیایی استفاده می گردد. سابقه مبارزه شیمیایی در شمال خیلی قدیمی است و برای نخستین بار توسط جلال افشار در باغ های مرکبات در شمال کشور در دهه ۱۳۲۰ شمسی صورت گرفت )مدرس، ۱۳۷۳). شاید بتوان گفت که یکی از علل تنوع شپشک های نباتی و عدم موفقیت دشمنان طبیعی کاربرد طولانی مدت سموم شیمیایی علیه آفت نامبرده باشد.

سموم گیاهی

آفت­کش­های بیولوژیکی نیز مانند آفت­کشهای شیمیایی فراورده­هایی برای حفظ نباتات هستند که در مدیریت آفات و بیماری های گیاهی و علف­های هرز کاربرد دارند. کاربرد گسترده انواع سموم شیمیایی با طیف وسیع و پایداری زیاد در طی دهه­های اخیر بشر را با بحران متعدد زیست محیطی رو به رو ساخته است و موجب به خطر افتادن انسانها و سایر موجودات زنده، آلودگی آب وخاک و منابع غذایی، نابودی حشرات مفید و سایر دشمنان طبیعی و مقاومت فزاینده نسبت به این سموم گردیده است. آفت­کشهای طبیعی در گروه حشره کش­های بیولوژیک جای گرفته است. حشره کش­های گیاهی از گیاهان استخراج می­شوند و اغلب دارای پایداری کم می­باشند و بر خلاف سموم شیمیایی موجب مقاومت آفات نمی­شوند. آفتکشهای مورد استفاده در این تحقیق مشتقات گیاهی می­باشد که در آزمایشات متعدد انجام گرفته توسط محققین کارایی خود را در کنترل آفات گوناگون به اثبات رسانیده­اند و به اذعان کارشناسان می­توانند نقش مفیدی در تولید محصولات کشاورزی سالم و نیز کاهش مصرف سموم شیمیایی ایفا نمایند.

آزمایشات زیست­سنجی انجام شده بر روی شپشک آردآلود مرکبات

از سمومی که امروزه در شمال استفاده می شود می توان به سموم فسفره نظیر گوزاتیون، مالاتیون، اتیون، اکامت، میتداتیون، بوپروفزین و چند سم دیگر اشاره کرد که اغلب همراه روغن­های امولسیون شونده استفاده می شوند. در پاره ای از مواقع در صورت طغیان کنه ها نیز به ترکیبات فوق، کنه­کش هایی مانند تدیون، نئورون و آپولو اضافه می گردد )اسماعیلی، ۱۳۷۵).
آهر^[۲۳](۲۰۰۹) از چندین حشره کش پروفنوفوس، میتداتیون، کلروپیروفوس و متومیل جهت کنترل شپشک آردآلود مرکبات استفاده نموده ­اند هفت روز پس از سمپاشی نتایج یادداشت گردید که میزان تلفات ۷۴/۸۵ تا ۶۹/۹۵ درصد ثبت شد.
از آنجایی که استفاده از حشره کشها غالبا” باید با حفظ دشمنان طبیعی همراه باشد تحقیقاتی در زمینه بررسی اثر سموم کلروپیروفوس و میتداتیون و بوپروفزین و مالاتیون بر روی شپشک آردآلود مرکبات و کفشدوزک شکارگر آن انجام گرفت. نتایج نشان می دهد که کلروپیروفوس با تاثیر بر سیستم عصبی بعد از ۲۴ ساعت موثر برای کنترل آفت می باشد و از طرفی بسیار سمی برای کفشدوزک است. میتداتیون را نیز از سموم موثر در کاهش جمعیت آفت معرفی نموده اند و مدت زمان تاثیر گذاری بعد از ۴۸ ساعت بیان شد و در مقابل بسیار سمی برای حشره شکارگر معرفی شد. بوپروفزین و مالاتیون از سموم موثر درکاهش جمعیت آفت، ۱۲ ساعت پس از سمپاشی به ثبت رسید. نتایج بررسی های انجام شده در تاثیر پذیری بوپروفزین برکفشدوزک کریپتولموس هیچ اثر سوئی مشاهده نشده است. اما مالاتیون سمیت بالایی روی حشره شکارگر داشت. نتایج حاصل نشان می دهد که اثرات جانبی مخرب حشره کش های کلروپیروفوس و مالاتیون و میتداتیون در مقایسه با اثرات جانبی بوپروفزین بسیار بیشتر است (http://arizona.eda).
هووارد^[۲۴] و همکاران(۱۹۸۹) در این تحقیقات اثرات روغن معدنی به تنهایی و ترکیب روغن معدنی و دی ­متوات و ترکیب روغن معدنی و کلروپیروفوس مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داده که روغن معدنی به تنهایی، ۱۰% مرگ و میر و ترکیب روغن معدنی و دی­متوات ۸۷% تلفات و ترکیب روغن معدنی و کلروپیروفوس ۹۰% مرگ و میر به ثبت رسیده است. نتایج این بررسی حاکی از آن است که روغن معدنی به تنهایی قادر به کنترلP. citri نمی ­باشد. والتن^[۲۵] و همکاران (۲۰۰۴) ضمن تاکید بر استفاده یکپارچه کنترل شیمیایی و بیولو‍ژیک از دو حشره­کش شیمیایی متیداتیون و ایمیداکلوپراید برای کنترل شپشک آردآلود مرکبات همراه با حفظ دشمنان طبیعی مورد بررسی قرار دادند. نتایج به عمل آمده حاکی از آن است که تاثیر گذاری متیداتیون با هدف این محقق مطابقت نداشت. اما ایمیداکلوپراید به عنوان یک آفت کش موثر و بی­خطر به ثبت رسیده است. در همان سال کرنز تحقیقاتی در زمینه اثر میتداتیون علیه شپشک آردآلود مرکبات مورد بررسی قرار داد که موثر معرفی شد و هنگامی که روغن معدنی به آنها اضافه شد عملکرد حشره کش افزایش یافت (کرنز^[۲۶]، ۲۰۰۴).
در سال (۲۰۰۱) در یک بررسی با اثر سمیت کلروپیروفوس و دیازینون و روغن معدنی مشخص شد که در باغاتی که کلروپیروفوس و دیازینون تیمار شده تنها تا دشمنان طبیعی نسبت به باغات بدون تیمار وجود دارد. در حالی که در مورد تیمار با روغن میزان دشمنان طبیعی در باغات تحت تیمار هیچ تفاوتی با باغات تیمار نشده وجود ندارد ( راپ^[۲۷]، ۲۰۰۱). در همین سال آزمایشات مزرعه ای به منظور اثر سمیت کلروپیروفوس، دی­­متوات، متومیل و بوپروفزین بر روی پوره سن ۱ شپشک آردآلود مرکبات نشان داد که دیمتوات و متومیل تاثیر پذیری سریع را برای کاهش جمعیت آفت دارا می باشد و بوپرفزین تاثیر پذیری طولانی مدت را در پی خواهد داشت (دانا^[۲۸]، ۲۰۰۱).
نتایج حاصل از بررسی های هوفمان^[۲۹] و همکاران (۲۰۰۹) نشان می­دهد که ایمیداکلوپراید و دی­متوات موثر در کنترل آفت می باشد. در همین سال بل وهمکاران تحقیقاتی در زمینه اثر سمیت پوریتیفوس و بوپروفزین در دزهای ppm 250، ۵۰۰، ۱۰۰۰ بر روی شپشک آردآلود مرکبات نشان می دهد که یک بار سمپاشی با پوریتیفوس موثرتر از دو بار سمپاشی با بوپروفزین می باشد و هیچ اختلاف معنی داری بین یک بار سمپاشی پوریتیفوس و دو بار سمپاشی بوپروفزین وجود ندارد بوپروفزین یک حشره کش تماسی است و فقط روی ملی باگ جوان موثر می باشد و هیچ تاثیری روی حشره کامل ندارد ( بل^[۳۰]، ۲۰۰۹). در بررسی های انجام شده توسط مانجری^[۳۱] و همکاران (۲۰۰۶) در زمینه اثر سمیت آزادیراکتین ml/le 2 و متومیل g/le 1 نشان داد که سموم فوق موثر در کنترل شپشک آردآلود مرکبات می باشد
رمزی^[۳۲] و همکاران (۲۰۱۰) از چندین حشره­کش ایمیداکلوپراید، میتداتیون و اسپیروتترامات جهت کنترل شپشک آردآلود در مرحله پوره سن ۲ و۳ و تخم آفت استفاده نمودند. ابتدا در آزمایشی جداگانه در حالت مقایسه ای اثر سمیت ایمیداکلوپراید و میتداتیون در دزهای مختلف L/ml 1 وL/ml 2 ، بر روی تخم و پوره سن ۲ و۳ آفت مورد بررسی قرار دادند. ایمیداکلوپراید موثرتر از میتداتیون بر روی تخم و پوره سن ۲ و۳ آفت به ثبت رسیده است و میان دزهای مختلف اختلاف معنی داری مشاهده نشده است. در آزمایشی دیگر از اسپیروتترامات استفاده کردند طبق نتایج این تحقیق اسپیروتترامات موثرتر از دو حشره­کش شیمیایی معرفی گردید و به عنوان حشره­کش زیستی می تواند در مدیریت تلفیقی آفات قرار گرفته شود. در همین سال کارار^[۳۳] و همکاران (۲۰۱۰) اثر حشره­کشهای پروفنوفوس، بی فن ترین،‌ تری آزوفوس، هالدرین، دلتامترین، سایپرمترین و استامی پراید بر روی هر سه مرحله پورگی و حشره کامل مورد بررسی قرار گرفت و به طور میانگین حشره­کش های اجرا شده در هر سه مرحله پورگی موثر معرفی شده اند و تاثیر متوسط بر روی حشره کامل به ثبت رسیده اند.
پاتل^[۳۴] و همکاران (۲۰۱۰) بررسی هایی را در قالب مقایسه ای سموم بوپرفززین با کارباریل و کلرو پیروفوس انجام دادند. طبق نتایج حاصل از این تحقیق بوپرفزین تاثیر بیشتری نسبت به کارباریل وکلروپیروفوس دارد. تاثیرپذیری بوپرفزین در سن­های مختلف مورد آزمایش قرار گرفت که سمیت بیشتر در سن های پایین تر دیده شده است. سال^[۳۵](۲۰۰۶) تحقیقاتی در زمینه اثر سمیت اسپینوساد، کونفیدور، آبامکتین، اسپیرومزیفن وسیفلوترین بر کفشدوزک کریپتولموس انجام داد. نتایج نشان می دهد که کونفیدور و سیفلوترین کاهش صد در صدی حشره شکارگر را دارا می باشد میزان مرگ ومیر کفشدوزک برای اسپینوساد ۳۳% و برای آبامکتین ۶۷% به ثبت رسید.
طی آزمایشات انجام شده توسط میکاود^[۳۶] همکاران (۲۰۰۳) از ترکیبات مسی به عنوان اثر پذیری روی کریپتولموس استفاده نمودند در بررسی های این تحقیق از اکسی کلرور مس همراه با روغن معدنی استفاده شده است که هیچ اثر سوء بر علیه کفشدوزک گزارش نشده است.
‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژامال^[۳۷] و همکاران(۲۰۰۹) کنترل شپشک آردآلود مرکبات را روی مرکبات بررسی کردند. این محققین از سیتریک اسید و پیاز برای کنترل آفت مورد استفاده قراردادند. هر دو ترکیب بعد از سه روز تاثیر کمی از خود نشان داد ولی کم کم تاثیرشان افزایش یافت و به تدریج به بالاترین اثربخشی پس از ۱۸ روز به ثبت رسید و درصد مرگ و میر به ترتیب ۳/۹۳ و ۹/۸۵ در ppm 125 سیتریک اسید و پیاز بوده و همچنین تفاوت معنی داری بین غلظت های مورد آزمایش وجود داشت. نالوار^[۳۸] و همکاران (۲۰۰۹) در زمینه تاثیر عصاره های گیاهی azadirachta indica, allium sativum, Lantana camara, annana aquamosa بر روی شپشک آردآلود مرکبات بررسی هایی انجام داده و نتایج نشان داد که عصاره های گیاهی یاد شده سمیت زیادی داشته اما تاثیر آهسته تری نسبت به سموم شیمیایی دارا می باشد و در مقابل سازگار با محیط زیست و غیر سمی برای انسان بوده و به راحتی قابل تجزیه می باشد.
به منظور کنترل شیمیایی آفت، تحقیقی روی مرکبات بر علیه P. citri انجام گرفت کلوید^[۳۹] (۲۰۰۴) مطالعاتی در زمینه اثر سمیت قارچ جنس anisoplia Metarhizium و Beauveria bassia برای کنترل P. citri انجام داده است که کاربرد قارچ M. anisoplia موثر بر کاهش جمعیت آفت به ثبت رسیده است اما باعث کاهش ۵۰ درصدی لارو شکارچیان در هنگام تغذیه از P. citri می شود. قارچ B. bassiana هیچ تاثیر سویی روی حشره کریپتولموس ندارد. کلوید در همان سال آزمایشات دیگری در زمینه اثر سمیت پیری پیروکسی فن و فلونی کامید بر روی کفشدوزک شکارگر انجام گرفت بر اساس نتایج بدست آمده حشره کش های مذکور هیچ اثر سوئی روی حشره شکارگر نداشته اند.
هاوپلاند^[۴۰] و همکاران (۲۰۰۵) از آب داغ برای کنترل شپشک آردآلود مرکبات استفاده نمودند که آزمایش خود را در سه دمای متفاوت c 23⁰، c 30⁰، c52⁰ انجام گرفت. در این آزمایش برای همه ی سنین پورگی کمترین دما،‌ کمترین مرگ ومیر و در دمای c52⁰ ، ۹۹ تا ۱۰۰ درصد کنترل انجام گرفت.
هولینگ ورت^[۴۱] (۲۰۰۵) تحقیقاتی در زمینه کنترل شپشک آردآلود مرکبات انجام داد .در این بررسی از limonene 1% و صابون حشره کشی و روغن معدنی ۲% بر علیه پوره سن ۱ استفاده شده است که به ترتیب باعث کنترل ۹۵، ۸۹ و ۸۸ درصدی آفت می باشد.
محمد^[۴۲]و همکاران(۲۰۰۶) تحقیقاتی را در زمینه اثر سمیت Buccilus thuringiensis بر روی ملی باگ مرکبات و حشره شکارگر آن انجام دادند نتایج نشان می دهد که علاوه بر اینکه موثر در کاهش جمعیت آفت است هیچ اثر سوئی روی حشره شکارگر آن نیز مشاهده نشده است. این محقق در سال ۲۰۱۰ مطالعاتی را در زمینه اثر سمیت چهار حشره کش گیاهی Biofly, Biovar, Bioranza و اسانس پرتقال و دو حشره کش شیمیایی ادمیرال و فنتوات بر روی شپشک آردآلود مرکبات و حشره شکارگر آن نشان می دهد که بین حشره­کشهای گیاهی فقط روغن پرتقال با ۱/۸۵% تلفات موثر اعلام گردید و باقی حشره­کش­های گیاهی اثری متوسط به ثبت رسیده است. از میان حشره­کشهای شیمیایی آدمیرال نیز دارای اثری متوسط می­باشد. بیشترین اثر بخشی بین سموم استفاده شده در این تحقیق در فنتوات با ۹/۹۰ تلفات به ثبت رسیده است. در مقابل با بررسی انجام شده این سموم بر روی حشره کریپتولموس ، کمترین میزان کاهش جمعیت دشمن طبیعی به Bioranza Biofly, Biovar, و اسانس پرتقال و آدمیرال به ثبت رسیده است و بیشترین اثر سوء روی کفشدوزک کریپتولموس توسط فنتوات گزارش شد Mohamed, 2010) ).
در بررسی های انجام شده در سال ۲۰۰۰ اثر سمیت صابون حشره کشی ، روغن معدنی آزادرختین ( عصاره گیاه چریش) روی کفشدوزک کریپت مورد ارزیابی قرار گرفت که اثر کاهشی در جمعیت کفشدوزک نداشته است. در کنار این حشره کشهای گیاهی از سوین به عنوان حشره کش شیمیایی استفاده شد که باعث مرگ ومیر صد در صدی کفشدوزک شده است ( اسمیت^[۴۳]، ۲۰۰۰).

آزمایشات زیست­سنجی انجام شده با حشره­کشهای مورد بررسی

یکی از موارد قابل اهمیت در مدیریت آفت تشخیص زود هنگام آفت می باشد. بنتلی^[۴۴] وهمکاران (۲۰۰۲) اثر حشره کشی متومیل، دی­متوات، بوپروفزین و فن پروپاترین را روی پوره سن ۱ شپشک آردآلود مرکبات مورد بررسی قرار دادند. از چهار حشره­کش معرفی شده در مبارزه با پوره سن۱، فن پروپاترین، دی­متوات و متومیل به عنوان سموم IGR موثرتر اعلام گردید. تاثیرپذیری متومیل بیشتر از فن­پروپاترین اعلام شد. متومیل و دی­متوات دارای تاثیر پذیری سریع از نظر زمانی برای کاهش جمعیت آفت می باشد. در یک سری بررسی­های انجام شده توسط میکاود ( ۲۰۰۰ )، اثر سمیت آوانت، سایپرمترین، بیوفنترین، سوین، کارباریل و فن­پروپاترین بر روی کفشدوزک کریپتولموس، نشان داد که از نظر امنیت برای حشره شکارگر آوانت در بالاترین رتبه و سایپرمترین در دومین رتبه قرار دارد و بیوفنترین میزان جمعیت شکارگر را تا ۳/۱ کاهش می دهد و فن­پروپاترین، سوین و کارباریل سمیت نسبتا” بالایی را در پی داشت.
بنی امیری ^[۴۵](۲۰۰۸) اثر سه غلظت ۵/۱، ۵/۲، ۵ گرم بر لیتر حشره کش گیاهی پالیزین را به همراه حشره­کش شیمیایی متاسیستوکس در غلظت ۱ میلی گرم بر لیتر بر روی شته پنبه در گلخانه خیار بررسی کرد. نشان دادند بین نمونه­های تیمار شده حشره­کش شیمیایی و غلظت­های مختلف حشره­کش گیاهی پالیزین اختلاف معنی­داری وجود ندارد اما بین تیمار­ها و شاهد اختلاف معنی­داری بود و در گروه ­های مجزا دسته­بندی شدند. بیشترین و کمترین درصد مرگ و میر حشره­کش پالیزین به ترتیب در غلظت­های ۵/۲، ۵/۱ گرم بر لیتر ۶۳/۹۰ و ۸۹/۷۵ درصد مشاهده شد. وی پیشنهاد می­ کند حشره­کش گیاهی پالیزین در غلظت ۵/۲ گرم بر لیتر برای کاربرد در گلخانه­ ها علیه شته مناسب است. امیری^[۴۶] در سال ۲۰۰۹ اثر حشره­کشی پالیزین و سیرینول را روی لارو مینوز مرکبات در شرایط آزمایشگاهی بررسی کرد و نشان داد هر دو حشره­کش تاثیر زیادی در مرگ و میر این آفت دارند. از حشره­کش پالیزین ۸۳/۶۷ درصد و از حشره کش سیرینول ۵۰/۶۲ درصد مرگ ومیر بعد از گذشت ۳ روز به ثبت رسیده است.
محمد کاظم^[۴۷] و همکاران (۲۰۱۰) اثر استخراج عصاره سیر را بر روی شته پنبه به دو روش دیسک برگی و غوطه ور سازی اسلاید بررسی کردند. نتایج بدست آمده نشان داد عصاره استخراج شده از سیر سمیت زیادی برای شته­ها داشت و در بالاترین غلظت، در روش فرو بردن اسلاید در محلول سمی ۹۰% مرگ ومیر و در روش غوطه­ور سازی برگ ۷۵% مرگ ومیر را به ثبت رسیده است. در این تحقیق اثر این ترکیب بر روی کنه قرمز نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ترکیب بر روی کنه قرمز تاثیر گذار بوده است. جاستد^[۴۸] و همکاران (۲۰۰۹) اثر ترکیب استخراج شده از گیاه سیر را روی سن Miride که یکی از مهمترین آفات سیب است را طی آزمایشات مزرعه ای در سال­های ۲۰۰۵ و۲۰۰۶ بررسی کردند. نشان دادند عصاره سیر در هیچکدام از سال­ها تلفات قابل توجهی در جمعیت سنها ایجاد نکرده اما باعث کاهش جمعیت شته سیب در آزمایشات دوم شده است.
هدف از این تحقیق حذف سموم شیمیایی سنتتیک به منظور حفظ دشمنان طبیعی و کنترل آفت با بهره گرفتن از سموم گیاهی می باشد. سموم گیاهی مورد استفاده در این تحقیق از گیاه فلفل تند، سیر، صابون حشره کشی گرفته شده است و تحت عنوان تنداکسیر، سیرینول، پالیزین مورد تحقیق قرار گرفته است.

مواد و روشها

پرورش شپشک آردآلود مرکبات و کفشدوزک کریپتولموس:

از جمله عوامل مهمی که در برنامه های پرورش انبوه بایستی به آن توجه کرد رطوبت نسبی و درجه حرارت محیط پرورش است. درجه حرارت و رطوبت نسبی مورد استفاده در یک برنامه تکثیر انبوه بایستی محدوده تحمل گونه مفید، گونه میزبان و محیط کشتی که میزبان روی آن پرورش می یابد، را دربرگیرد اپتیمم دما و رطوبت برای حضور فعال حشرات c⁰ ۲۷ و ۶۵% می باشد که در دستگاه ژرمیناتور تنظیم شده و پرورش در این دستگاه انجام گرفته است. همچنین عوامل محدود کننده محیطی مانند هم خواری، هیپرپارازیت ها و عوامل بیماریزا نیز باید کنترل شوند.
برای پرورش شپشک آردآلود مرکبات از کدوی حلوایی استفاده شده است. جهت استفاده از کدوی حلوایی برای پرورش شپشک ها هر ماه یک الی دو کدوی حلوایی هر یک با وزن تقریبی ۲ الی ۳ کیلو گرم تهیه و درون ظرف هایی پلاستیکی به قطر ۲۵ سانتی متر و ارتفاع ۴ سانتی متر قرار داده شدند. لبه های این ظروف به منظور جلوگیری از خروج شپشک ها با وازلین آغشته گردیده و سپس توسط تعدادی شپشک آردآلود آلوده گردیده اند.
بعد از حدود دو ماه، محیط های کشت، مملو از شپشک آردآلود می شدند که از آنها برای پرورش انبوه کفشدوزک کریپتولموس و همچنین انجام آزمایش ها استفاده گردید.
شکل ‏۳‑۱- کدوی آلوده به شپشک آردآلود مرکبات در ژرمیناتور
حشره کش هایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است عبارتست از:
حشره کشهای گیاهی: سیرینول، پالیزین، تنداکسیر
حشره کش شیمیایی: فن­پروپاترین
سینرجیست^[۴۹]: سینرجیست (برتر) که به سموم مورد نظر اضافه می­ شود (جدول ۲-۱).
جدول ( ‏۳‑۱) مشخصات حشره کش­هایی که در این پروژه مورد بررسی قرار گرفته است

بنا بر نظر مورخان بیشتر اسناد و مدارک مربوط به آیین دادرسی کیفری ایران پیش از اسلام از بین رفته است، در نتیجه از کیفیت دادرسی آن اطلاع دقیق و موثقی در دست نیست.
در دوران بعد از اسلام، از تاریخ تسخیر ایران بدست قوای اسلام تا تدوین قانون اصول محاکمات جزایی که نزدیک به ۱۳ قرن فاصله می‌باشد. در این دوران می‌بایست تنها احکام و دستورات کیفری شریعت اسلام در ایران حاکم و لازم الاجرا باشد، ولی در واقع اجرای احکام اسلام به صورت ظاهری بوده و قواعد دیگری به موقع اجرا گذاشته می‌شد. این قوانین با شرع انور کم و بیش اختلاف داشت؛ مخصوصاً در دادرسی‌های کیفری قواعد عرفی با وجود این که خیلی از جهات مغایرت آشکار با احکام فقهی داشت اجرا می‌شد. از آن مهم‌تر این که بعضی از حکام بی‌ایمان و ناآگاه این مقررات را به حساب سنّت‌های مذهبی می‌گذاشتند. در این دوران دو نوع قانون و دو نوع دادگاه وجود داشت که در عرض هم بودند و عمل می‌کردند.
نخست:‌ دادگاههای شرع که طبق موازین اسلامی به جرائم و دعاوی رسیدگی می‌کردند.
دوم: دادگاههای عرف که قضات آن طبق فرامین سلاطین و اوامر حکام و مقررات عرف و گاهی هم به دلخواه دادرسی می‌کردند ^[۷۸].
در دوران کنونی، با وجود سعی وافی در اصلاح و اسلامی کردن قوانین آیین دادرسی کیفری و منسوخ نمودن نسبی قوانین خلاف شریعت می‌توان گفت که؛ هنوز در کشور ما سیستم دادرسی مختلط حکم فرماست. اصلاحات و تغییرات انجام شده در دوران‌های مختلف هر چند در بهبود مقطعی روش‌های موجود مؤثر بوده است مع الوصف باید اذعان نمود که؛ برای احقاق حق، اجرای عدالت، تحرک بخشیدن به دادرسی کیفری و خاتمه دادن به تشریفات غیرضروری کافی نبوده و کما کان مطلوب بشمار نمی‌آید ^[۷۹]. تا این که در تاریخ ۱۵/۴/۱۳۷۳ قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب با ۳۸ ماده و ۲۱ تبصره به تصویب رسید و مهم‌ترین تحوّل را در سازمان قضایی بعد از انقلاب بوجود آمد، دادگاه‌های عمومی را برای رسیدگی به دعاوی حقوقی و جزایی پایه گذاشت، دادسرا را که بنیادی قانونی و نمایانگر اقتدار عمومی بود از سازمان قضایی حذف کرد وظایف آن را به عهده دادگاه گذاشت.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مبحث دوم: مفهوم آیین دادرسی کیفری
از لحاظ نظری، آیین دادرسی کیفری، رشته ای از حقوق عمومی داخلی است که سازمان و صلاحیت مراجع کیفری، طرق کشف جرم و تعقیب آن، تشریفات دادرسی و نحوه اجرای احکام جزایی را بررسی می کند. از لحاظ علمی آیین دادرسی کیفری مجموع قواعد و مقرراتی است که برای کشف و تعقیب جرم و ترتیب دادرسی و اجرای احکام جزایی وضع شده است. ماده اول قانون اصول محاکمات جزایی مصوّب نهم رمضان ۱۳۳۰ هجری قمری صراحت دارد به این که: «اصول محاکمات جزایی^[۸۰] عبارت است از ترتیبات و قواعدی که وضع شده برای کشف و تحقیق جرایم و تعیین مسئولیت مجرمین^[۸۱] بر حسب مقررات قانونیه». ماده یک قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ در تعریف آیین دادرسی کیفری مقرر داشته است:
آیین دادرسی کیفری مجموع ضوابط، قواعد، مقررات و اصولی که به دنبال وقوع جرم به مورد اجرا درمی‌آید تا مراجع، مقامات و مسئولین صلاحیت‌دار قانونی در جهت صیانت جامعه و حقوق افراد ذیربط با تضمین عدالت نسبت به کشف، تعقیب، رسیدگی، صدور حکم و اجرای مجازات اقدام نمایند ^[۸۲]. به طور کلی، از آیین دادرسی کیفری دو مفهوم عام و خاص برداشت می‌شود.
گفتار اول: مفهوم عام
در مفهوم عام کلمه آیین دادرسی کیفری شامل کلیه‌ ترکیبات و قواعدی است که در زمینه کشف جرم و تحقیق و تعقیب آن و دادرسی و اجرای حکم کیفری وضع و مقرر شده است ^[۸۳].
گفتار دوم: مفهوم خاص
شامل قواعد و تشریفاتی است که در دادرسی‌های جزایی از زمان صدور کیفر خواست تا تاریخ صدور حکم قطعی در دادگاه‌ها باید رعایت شود ^[۸۴].
موضوع آیین دادرسی کیفری رسیدگی به حیثیت عمومی فرعی جرایم می‌باشد ^[۸۵].
مبحث سوم: جایگاه و موضوع آئین دادرسی کیفری
به طور کلی، جهت ایجاد امنیت و آرامش در جامعه از طریق به کیفر رسانیدن بزهکاران یا اِعمال تدابیر تأمینی و تربیتی دربارۀ آنان، برعهدۀ قدرت عمومی که از آن به دولت تعبیر می‌شود نهاده شده است.
مجموع قواعد و مقرراتی که در طول رسیدگی کیفری، به معنای گستردۀ آن، باید رعایت گردد موضوع یکی از شاخه‌های علوم جنایی است که آئین دادرسی کیفری نامیده می‌شود ^[۸۶].
مبحث چهارم: هدف از آیین دادرسی کیفری
موضوع اصلی آیین دادرسی کیفری صرفاً ناظر به قوانین و مقرراتی است که برای رسیدگی به جنبه عمومی جرم پیش بینی شده است و اگر چنانچه دعوی خصوصی ناشی از جرم به همراه جنبه عمومی آن در دادگاه جزایی اقامه شود درقلمرو قوانین و مقررات آیین دادرسی کیفری قرار می گیرد.
به طور کلی، هدف آیین دادرسی کیفری با توجه به زمانها و جوامع متفاوت بوده است. در بعضی از جوامع و بعضی دوران هدف از اعمال آن حفظ حقوق متهم بوده و در بعضی از زمانها حفظ منافع جامعه در نظر بوده است و ….
در نهایت اهداف آئین دادرسی کیفری را میتوان در موارد زیر بیان نمود ^[۸۷]:
حفظ و صیانت از مصالح جامعه: همه اندیشمندان و صاحب‌نظران برای تکامل جامعه مدنی چهار پایۀ امنیت، فرهنگ، بهداشت و عدالت را لازم دانسته‌اند. عدالت که عالی‌ترین هدف زندگانی است، نیازمند ضوابط درست دادرسی می‌باشد. جرم، حقوقِ جامعه را تضییع می‌کند و ضوابطی که در آئین دادرسی مقرر شده است می‌تواند هدف یاد شده یعنی صیانت از جامعه را تأمین کند.
رعایت حقوق متهم و متضرر از جُرم: کسی که در معرض اتهام قرار می‌گیرد باید بتواند آزادانه از خود دفاع کند.هم‌چنین برای متضرر از جرم هم باید شرایط رسیدن به حقوق از دست رفته باشد و آئین دادرسی کیفری رسالت تأمین حقوق هر دو دسته را به عهده دارد،
تفکیک اتهامات صحیح از تعقیبات سقیم و ناروا.
پیش‌گیری از اشتباهات قضایی.
فصل چهارم: بررسی خصوصیات قوانین آیین دادرسی کیفری
مبحث اول: خصوصیات قوانین آیین دادرسی کیفری
آیین دادرسی کیفری باید «هدف قوانین»^[۸۸] مورد توجه قرار گیرد. بدین توضیح که هدف قوانین جزایی ماهوی حفظ نظام اجتماع و تأمین هر چه بیش تر آسایش جامعه است؛ در صورتی که هدف قوانین آیین دادرسی کیفری صیانت حقوق و آزادی های متهم می باشد. همین «هدف» باید مشخص قوانین آیین دادرسی کیفری از قوانین جزایی ماهوی به شمار آید.
نظریه فوق مواجه با اشکال است؛ زیرا بعضی از قوانین ماهوی فی حد ذاته مساعد به حال مجرم می باشد. مثلاً قوانین مربوط به کیفیات مخففه، علل تبرئه کننده و تعلیق اجرای مجازات با وجودی که از قوانین ماهوی محسوب می شوند معذلک مساعد به حال مجرم هستند. به عکس بسیاری از قوانین شکلی نه فقط نفعی برای متهم ندارند بلکه مضر به حال او نیز می باشند؛ مانند قوانینی که شرایط تعقیب را تسهیل می نمایند و یا طرق شکایت از احکام و قرارها را از بین می برند.
دو- به موجب نظریه دیگر، ماهوی و یا شکلی بودن قانون کیفری را باید به وسیله «موضوع قانون»^[۸۹] تشخیص داد. مثلاً کلیه قوانینی را که در زمینه تعریف جرم، تعیین مسئولیت کیفری بزهکار و انشاء مجازات یا اقدامات تأمینی و تربیتی وضع و مقرر می گردد باید جزء قوانین ماهوی به شمار آورد و کلیه قوانینی را که برای حسن جریان محاکمات کیفری انشاء می شود جزء قوانین شکلی محسوب داشت، اعم از این که به حال مجرم مساعد و یا نامساعد باشد ^[۹۰]. به این ترتیب قوانین مربوط به سازمان و صلاحیت محاکم کیفری، قوانین ناظر به کشف جرم و تعقیب مجرم، قوانین مربوط به جریان دادرسی و طرق اعتراض بر احکام و قرارهای جزایی و قوانین مربوط به اجرای احکام کیفری از قوانین کیفری شکلی به شمار می آیند ^[۹۱].
مبحث دوم: قلمرو قوانین آیین دادرسی کیفری
گفتار اول: قلمرو قوانین آیین دادرسی کیفری در زمان
قوانین آیین دادرسی کیفری عطف به ماسبق می شود.- قاعده معروف عطف به ماسبق نشدن قوانین جزایی مربوط به قوانین ماهوی کیفری است نه قوانین شکلی آن. این مطلب به خوبی از منطوق و مفهوم اصل یکصد و شصت و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۶ قانون مجازات عمومی و ماده ۶ قانون راجع به مجازات اسلامی و ماده ۱۱ قانون مجازات اسلامی استنباط می شود؛ زیرا از یک طرف منطوق مواد یاد شده فقط اطلاق به قواعد حقوق جزا داشته و ناظر به جرم و مجازات اند؛ اصل یکصد و شصت و نهم قانون اساسی صراحت دارد به این که: «هیچ فعل یا ترک فعلی به استناد قانونی که بعد از آن وضع شده است جرم محسوب نمی شود.» و به موجب ماده ۱۱ قانون مجازات اسلامی^[۹۲]: «…مجازات و اقدامات تأمینی و تربیتی باید به موجب قانونی باشد که قبل از وقوع جرم مقرر شده باشد و هیچ فعل یا ترک فعل را نمی توان به عنوان جرم به موجب قانون متأخر مجازات نمود…»؛ و از طرف دیگر در قلمرو قوانین آیین دادرسی کیفری فرض بر این است که قانون لاحق بهتر از قانون سابق راه تشخیص حقیقت و اجرای عدالت را نشان می دهد و حقوق و آزادی های متهم را به نحو اطمینان بخش تری تضمین می کند. بنابر این باید فوری به موقع اجرا گذاشته شود که مآلاً اثر قهقرایی می یابد ^[۹۳].
برای بهتر روشن شدن موضوع مورد بحث، اثر قهقرایی قوانین آیین دادرسی کیفری در مورد سازمان و صلاحیت محاکم، جریان دادرسی و مرور زمان به طور جداگانه مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
قوانین مربوط به سازمان و صلاحیت محاکم کیفری.- این قوانین مربوط به نظم عمومی بوده و بلافاصله به موقع اجرا گذاشته می شود و چون فرض بر این است که قانون لاحق بهتر از قانون سابق می باشد رسیدگی به جرایمی که قبل از انشاء قانون لاحق واقع شده و هنوز تحت تعقیب قرار نگرفته و یا در جریان تعقیب و محاکمه است تابع قانون جدید می شود؛ مشروط به این که در ماهیت موضوع تصمیمی گرفته نشده باشد.
معمولاً مقنن تأثیر فوری (عطف به ماسبق شدن) این نوع قوانین را در متن خود قانون اعلام می کند تا تردیدی در عطف به ماسبق شدن قوانین مربوط به سازمان و صلاحیت باقی نماند. چنان چه مقررات لایحه قانونی اعاده صلاحیت مراجع قضایی دادگستری مصوب ۱۱ /۲/ ۱۳۵۸ شورای انقلاب، به طور صریح عطف به ماسبق گردیده است. طبق تبصره ۲ لایحه قانونی مذکور: «کلیه پرونده های مشمول ماده فوق و تبصره ۱ که تا تاریخ تصویب این قانون به صدور حکم قطعی منتهی نشده باشد در مراجع قضایی دادگستری رسیدگی خواهد شد». همچنین ماده ۶ لایحه قانونی تشکیل دادگاه های عمومی مصوب ۲۰/ ۶ /۱۳۵۸ شورای انقلاب مصرح است به این که: «رسیدگی به دعاوی و اموری که قبل از اجرای این قانون در دادگاه های شهرستان، استان ودادگاه های جنایی طرح شده …
حسب مورد در صلاحیت دادگاه های حقوقی یا جزایی است». ماده ۱۷ قانون تشکیل دادگاه فوق العاده رسیدگی به جرایم ضد انقلاب، مصوب ۵/ ۴ /۱۳۵۸ شورای انقلاب نیز عطف به ماسبق شدن صلاحیت این دادگاه را پیش بینی کرده است ^[۹۴].
ولی اگر مقنن موضوع را مسکوت بگذارد قضات و مراجع کیفری باید با توجه به فلسفه وضع قوانین مربوط به صلاحیت کیفری این نوع قوانین را فوری به موقع اجرا بگذارند ^[۹۵]. شعبه دوم دیوان عالی کشور درباره عطف به ماسبق شدن قوانین مربوط به صلاحیت کیفری چنین رأی داده است: «…مطابق اصول و قواعد کلی مقررات مربوط به صلاحیت از قوانین شکلی محسوب و اصولاً عطف به ماسبق می شود…» ^[۹۶].
قوانین مربوط به جریان دادرسی.- قوانین مربوط به جریان دادرسی کیفری- به معنی اخص کلمه – نیز مانند قوانین مربوط به سازمان و صلاحیت مراجع کیفری بلافاصله به موقع اجرا گذاشته می شود؛ زیرا این نوع قوانین نیز مربوط به نظم جامعه بوده و مفروض بر این است که بهتر از قانون سابق جریان دادرسی را تنظیم و تنسیق کرده است. مع الوصف اجرای فوری قوانین مربوط به جریان دادرسی نمی تواند حقوق مکتسب متهم را نادیده بگیرد. در مواردی که متهم حق مکتسب دارد و قانون جدید معارض با آن می باشد قانون لاحق را نمی توان فوری به موقع اجرا گذاشت. بنابر این هرگاه قانونی حق اعتراض یا فرجامخواهی را از بین ببرد یا مهلت آن را تقلیل دهد نباید عطف به ماسبق شود؛ زیرا ممکن است حق مکتسب متهم یا محکوم علیه را تضییع کند.(۱) مثال – هرگاه یک حکم قابل اعتراض به محکوم علیه ابلاغ گردد و مهلت اعتراض به آن ده روز باشد و در فاصله ابلاغ حکم و تسلیم اعتراض، قانونی وضع شود که مهلت اعتراض آن گونه احکام را به پنج روز کاهش دهد این قانون را نمی توان در مورد حکم مزبور به موقع اجرا گذاشت؛ زیرا مهلت ده روز پیش بینی شده در قانون سابق حق مکتسبی برای محکوم علیه به شمار می آید و قانون لاحق نباید آن را از بین ببرد ^[۹۷].
در نهایت می توان چنین گفت که، هرگاه قانون لاحق متضمن قوانین ماهوی و شکلی توأماً باشد؛ قانون شکلی عطف به ماسبق می شود در حالی که قانون ماهوی، در صورت اشد بودن مجازات انشائی در آن، عطف به ماسبق نخواهد شد. به این ترتیب هرگاه قانونی به تصویب رسد که مجازات عملی را تشدید کرده و صلاحیت مرجع رسیدگی کننده به آن نیز تغییر دهد؛ مرجع جدید صلاحیت رسیدگی نسبت به جرم ارتکابی قبل از تصویب قانون لاحق را خواهد داشت بدون این که بتواند مجازات اشد قانون جدید را درباره متهم به موقع اجرا بگذارد ^[۹۸].
گفتار دوم: قلمرو قوانین آیین دادرسی کیفری در مکان
درون مرزی بودن این نوع قوانین.- قوانین آیین دادرسی کیفری مربوط به نظم عمومی جامعه است و جنبه برون مرزی ندارد و فقط در دادگاه های داخلی لازم الاجرا می باشد؛ بنابر این در مواردی که برای رسیدگی به جرمی صلاحیت محاکم داخلی قبول و محرز گردید، این محاکم نسبت به جرم ارتکابی طبق قوانین آیین دادرسی کیفری کشور متبوع خود رسیدگی خواهند نمود؛ به عبارت دیگر شناختن صلاحیت محاکم داخلی یک کشور در امر رسیدگی جزایی الزاماً منتج به قبول مقررات آیین دادرسی کیفری همان کشور می گردد. مثلاً در دادسرها و دادگاه های کیفری جمهوری اسلامی ایران برای رسیدگی به جرم هایی که در صلاحیت آن ها است باید قوانین آیین دادرسی کشور ایران را به موقع اجرا گذاشت و محاکم کیفری داخلی به هیچ وجه من الوجوه حق استناد به قوانین شکلی خارجی را ندارند ^[۹۹].
فصل پنجم: شیوه های رسیدگی محاکم کیفری در ایران
مبحث اول: روش های مختلف دادرسی کیفری
گفتار اول: روش دادرسی اتهامی^[۱۰۰]
سیستم اتهامی : یکی از قدیمی ترین شیوه های رسیدگی به دعاوی ، سیستم اتهامی است که ابتدا در روم و یونان باستان و تمدن های سومر و بابِل از آن استفاده می کردند. در قرن ۹ میلادی فرانسه از سیستم اتهامی استفاده می کرد و در حال حاضر هم از میان کشورهای بزرگ،کشورهایی همچون انگلستان،کانادا با اِعمال یک سری تغییرات از این سیستم استفاده می کنند .در ایران رد و پاهایی از سیستم اتهامی در قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۵ تیرماه۱۳۷۳ دیده می شد که در حال حاضر اصلاحاتی در آن ایجاد شده و با تشکیل دادسراها شیوه سابق از حالت اعتبار خارج شده و آن سبک حاکم نیست ^[۱۰۱]. مشخصات و اصول عمده این سیستم را می توان به نحو زیر خلاصه بیان کرد:
اول- در این سیستم مقام و مرجعی وجود ندارد که عهده دار تعقیب جرایم باشد ناچار این وظیفه به عهده متضرر از جرم محول می گردد؛ در نتیجه هرگاه زیان دیده از بزه در مقام شکایت برنیاید دادرس حق رسیدگی به موضوع اتهام را نخواهد داشت.
دوم- شخصی که به موضوع اتهام رسیدگی می کند یک قاضی حرفه ای نیست واطلاعات قضایی ویژه ای در امر دادرسی کیفری ندارد. در حقیقت متهم به وسیله افراد عادی که هم طبقه خود او هستند مورد محاکمه و مجازات قرار می گیرد.
سوم- محاکمه شفاهی است؛ یعنی پرونده کتبی وجود ندارد. اظهارات طرفین دعوا نیز نوشته نمی شود؛ شاکی خصوصی به طور شفاهی اعلام شکایت می کند و متهم نیز به همان صورت دفاع می نمایند.
چهارم- محاکمه علنی است؛ منظور از علنی بودن محاکمه این است که افراد جامعه می توانند در جلسه دادگاه حاضر شوند و صحنه قضاوت را از نزدیک تماشا کنند. اظهارت طرفین را بشنوند. از جریان دادرسی به طور کامل آگاه شوند و آن را مورد ارزیابی و سنجش قرار دهند. این روش سبب می شود که احکام بلافاصله بعد از صدور در معرض افکار عمومی قرار بگیرد.
پنجم- محاکمه به طور تدافعی صورت می گیرد؛ یعنی شاکی خصوصی اعلام جرم می کند و متهم از آن دفاع به عمل می آورد. مدعی خصوصی و متهم هر دو مانند خواهان و خوانده در دعوا حقوقی، در یک محل قرار می گیرند و مرافعه می کنند؛ حتی تحقیق از شهود نیز به وسیله طرفین انجام می گیرد نه به وسیله قاضی.
ششم- قضات همانند داوران بی طرف صحنه مرافعه را تماشا می کنند و پس از استماع سخنان طرفین، دلایل آنان را بررسی کرده و آن گاه مبادرت به انشاء رأی می نمایند، رأی صادر قطعی است.
توجه به اصول و مشخصات مزبور به خوبی می رساند که فصاحت و بلاغت هر یک از طرفین دعوا یا وکلای آنان چه تأثیر مهمی می تواند در سرنوشت محاکمه داشته باشد ^[۱۰۲].
گفتار دوم: روش دادرسی تفتیشی^[۱۰۳]
معایب وایراداتی که درمورد سیستم دادرسی اتهامی بیان گردید به تدریج مورد توجه حقوقدانان، زمامداران، و افراد جامعه قرار گرفت و نکات ضعف محاکمات کیفری را آشکار ساخت و سبب شد که سیستم فوق به مرور ارزش و اهمیت و اعتبار مطلق سابق خود را از دست بدهد و روش دیگری پا به عرصه وجود نهد که بعدها به سیسم دادرسی تفتیشی معروف شد و قلمرو اجرایی وسیعی پیدا کرد.
اصول مهم این سیستم را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
اول- مقام و مرجع خاصی وجود دارد که عهده دار تعقیب جرایم است. در نتیجه اختیار تعقیب بزه ها. در بعضی موارد، از اراده شاکی خصوصی خارج می شود و بدون شکایت او نیز تحت پیگرد قرار می گیرد. از ثمرات خیلی مهم این روش می توان ظهور و پیدایش تئوری معروف تقسیم بزه ها به جرایم ارتکابی علیه منافع حکومت و جامعه، و جرایم ارتکابی علیه منافع خصوصی افراد را نام برد که در قوانین امروزی آیین دادرسی کیفری اهمیت ویژه ای دارد. جرایم نوع اول غیر قابل گذشت و جرایم نوع دوم اصولاً قابل گذشت می باشد؛ در حقیت تقسیم بزه ها به جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت اندیشه تکامل یافته طرز تفکر مربوط به این دوران است.

فصل پنجم
بحث­ و نتیجه­گی
فصل پنجم از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. این فصل مشتمل بر سه بخش اصلی یعنی بحث و نتیجه ­گیری، محدودیت­ها و پیشنهادها است.
در فصل حاضر پیوند یافته­های پژوهش با مبانی نظری و تجربی تحقیق، ارائه و براساس هر یک از فرضیه ­ها به طور جداگانه پیشنهاداتی ارائه شده است و در پایان نیز توصیه­های لازمی در خصوص اصلاح و بهبود توانمندسازی روان­شناختی و بهبود بهره­وری منابع انسانی هرچه بیشتر بانک ملی و همچنین پیشنهادهایی برای انجام تحقیقات بعدی ارائه شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

هدف از انجام هر کار تحقیقی، رسیدن به نتایج مربوط به آن کار است. در این تحقیق نیز پس از بررسی و آزمون فرضیات تحقیق، محقق نتایج پژوهش خود را ارائه کرده است. معمولا نتایج حاصل از هر تحقیق علاوه بر پیامدهای مثبت افق­های تازه­ای را برای کار مطالعات علمی و پژوهشی می­گشاید تا ابعاد مبهم موضوعات بررسی شوند یا ابعاد مبهم موضوعات بررسی شوند یا ابعاد جدیدتری از موضوع باز شوند و مورد مطالعه قرار گیرند.
نتایج یافته­های پژوهش
هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه توانمندسازی روان­شناختی با بهره­وری منابع انسانی بوده است. همانگونه که انتظار می­رفت، میان توانمندسازی روان­شناختی و بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. با توجه به اهمیت روزافزون بهره­وری منابع انسانی که نهایتا به ایجاد ارزش برای سازمان منجر می­گردد، توجه به توانمندسازی کارکنان به عنوان یکی از محرک­های افزایش بهره­وری باید در راس اقدامات منابع انسانی قرار گرفته و تصمیمات لازم در این زمینه اتخاذ گردد. همانطورکه نتایج پژوهش نشان می­دهد با توجه به رابطه­ای که بین توانمندسازی روان­شناختی و بهره­وری منابع انسانی و در صد تغییرات متغیر ملاک که توسط متعیرهای پیش­بین تبیین شد، توانمندسازی روان­شناختی یکی از ابزارهای موثر برای افزایش بهره­وری کارکنان و استفاده بهینه از ظرفیت­ها و توانایی­های فردی و گروهی آن­ها در دراستای اهداف سازمانی است. اسپریتزر معتقد است که سازمان­ها همواره در مورد توانمندسازی یک رویکرد جهان­شمول را اتخاذ می­ کنند و آن را در هر موقعیتی نیز به کار می­گیرند. در صورتی که قبل از هر اقدامی می­بایست کارکنان خود را از لحاظ روانی توانمند سازند. که اشاره به بعد روان­شناختی توانمندسازی دارد.
پی بردن به عوامل مربوط به بهره­وری منابع انسانی برای سازمان اهمیت فراوانی دارد زیرا توجه مدیران سازمان به توانمندسازی روان­شناختی و ابعاد آن موجب افزایش بهره­وری منابع انسانی می­ شود و بهینه شدن قابلیت رقابتی سازمان را به دنبال دارد. با توجه به وجود همبستگی بین توانمندسازی روان­شناختی و بهره­وری منابع انسانی، فرضیه اصلی و هر چهار فرضیه فرعی تحقیق تایید شدند. تایید این فرضیات با ساختار مدل­های توانمندسازی روان­شناختی توماس و ولتهوس(1990)، اسپریتزر(1995)، کانتر(1977)، رایلی، بنتلی و لین(2003)، آولیو و همکارانش(2004)، همخوانی دارد.
همچنین نتایج حاصل از رگرسیون نشان داد که این تحقیق نیز مانند تحقیق توماس و ولتهوس(1990)، افزایش احساس معناداری و حق انتخاب(خودتصمیم­گیری) در کارکنان می ­تواند منجر به افزایش رضایت شغلی و به تبع آن بهره­وری منابع انسانی شود و مشابه تحقیق کانتر، جابرگ و اولسون(1993) و توماس و لتهوس(1990) افزایش احساس معنی­داری منجر به مشارکت و تعهد افرد در شغل و سازمان می­ شود و تحقیق وتن و کمرون احساس داشتن حق انتخاب با سطوح بالای مشارکت سازمانی ارتباط دارد. با توجه به نتایج حاصل پژوهش و دیگر مطالعات می­توان تاثیرگذاری توانمندسازی روان­شناختی کارکنان بر افزایش بهره­وری آنان را مورد تایید قرار داد. این نتیجه با نتایج حاصل از پژوهش داتا^[113] و همکاران نیز همخوانی دارد. این پژوهشگران بیان می­دارند که برای جلب توجه بیشتر منابع انسانی و توانمندساختن آنها از طریق ایجاد برنامه ­های توسعه منابع انسانی، بایستی مدیریت را قانع نمود که بهره­وری منابع انسانی سهم بسزایی در ایجاد ارزش برای سازمان­ها ایفا می­ کند. زیرا مسلم است که برنامه ­های توانمندسازی منابع انسانی تاثیر مستقیم بر بهره­وری آنها دارد. همچنین نتایج تحقیق صالح­نیا(1391) با عنوان تاثیرتوانمندسازی روان­شناختی بر بهره­وری منابع انسانی نشان داد که بررسی رابطه بین توانمندسازی روان­شناختی و بهره­وری منابع انسانی بر اساس سنجش معادلات ساختاری حاکی از برازش بالای مدل و وجود ارتباط قوی بین متغیرهای مورد بررسی می­باشد. و توانمندسازی روان­شناختی نهایتا منجر به افزایش بهره­وری می­ شود.
با توجه به نتایج پژوهش از میان ابعاد توانمندسازی روان­شناختی، بیشترین میانگین مربوط به شایستگی و کمترین آن مربوط به اثر گذاری است. در جهت بهبود احساس شایستگی که با توجه به نتایج به دست آمده از بالاترین رتبه در بین سایر عوامل توانمندسازي شناختی کارکنان برخوردار است، پیشنهاد می­گردد که مدیران شعب بانک ملی مشهد، در جهت تقویت بیش از پیش و فراهم نمودن زمینه از سوي کارکنان، اهتمام ورزند. مضافاً این که براي جلوگیري از عدم رشد” احساس شایستگی” براي این احساس در بین کارکنان، سازمان از طریق برگزاري دوره­هاي تخصصی و عملی ضمن­خدمت، توان و مهارت کارکنان را در جهت انجام فعالیت­هاي مربوط به شغل آنان در راستاي افزایش این احساس به کار بندند.
همان­طور که پژوهش نشان می­دهد عامل اثرگذاری با( 0.46β= ) بر بهره وری منابع انسانی در سطح 5 درصد بیشترین تاثیر معنادار را دارد و مثبت بودن این ضریب در واقع نشان دهنده این است که با افزایش این عامل، میزان بهره­وری منابع انسانی نیز افزایش می­یابد؛ پیشنهاد می­ شود مدیران شعب بانک ملی مشهد، با بهره­گیري از سازوکارهاي مشاوره­اي، تمهیداتی ساختاري، رفتاري و زمینه­اي براي از بین بردن موانع مشارکت کارکنان در امور سازمان را فراهم نمایند تا کارکنان از تأثیرگذاري خود بر جریان­ها و فعالیت­هاي سازمانی اطمینان بیشتري حاصل نمایند. در این زمینه می­توان به کاهش بار مقررات و دستورالعمل­هاي دست­و­پاگیر و زائد اداري، امکان تماس­هاي رودرروي بیشتر میان مدیران و کارکنان، به منظور افزایش هرچه بیشتر شفافیت اداري، تشکیل جلسات هم­اندیشی، تقویت گروه­هاي غیررسمی و همسو نمودن اهداف آنها با اهداف سازمان و هم چنین تفویض اختیار بیشتر، اشاره نمود.
فرضیه اول:
بین توانمندسازی روان­شناختی و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه وجود دارد.
مطابق با جدول بین توانمندسازی روان­شناختی و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. (05/0>P).
ضریب همبستگی بین توانمندسازی روان­شناختی و میزان بهره­وری منابع انسانی برابر52/0 می­باشد. ضریب تعیین حاصل از این رابطه نشان می­دهد که 27 درصد از واریانس متغیر بهره­وری منابع انسانی ناشی از توانمندسازی روان­شناختی است.
به طور کلی نتیجه به­دست آمده از این فرضیه با نتایج تحقیقات: کامینگز و وورلی(2014)، زمک و شپیرا(2014) جوزه و مامپیلی(2014)، راوب و رابرت(2013)، کازلاوسکایت روتا (2011)، کو و همکاران(2010)، یانگ و چویی(2007)، ارجلی و همکاران(2007)، دتا و همکاران(2005)، آولیو و همکارانش(2004)، رایلی، بنتلی و لین(2003)، کانتر(1977)، اسپریتزر(1995)، توماس ولتهوس(1990)، همچنین نتایج پژوهش­های صالح­نیا(1391)، حاتمی و دستار(1391)، گرجی (1389)، بیگی­نیا، سرداری و نجاری­نژاد(1389)، والهي زاده(1389)، رمزگویان و آشتیانی، (1391)، ملاحسینی و ارسلان(1388)، ) و شریف­زاده و محمدی­مقدم(1388) همخوانی دارد.
با توجه به محرز شدن رابطه بين توانمندسازي روان­شناختي و بهره­وری منابع انسانی مي­توان پذيرفت كه تلاش براي بهبود توانمندسازي کارکنان مي­تواند يك استراتژي ارزشمند براي بهبود بهره­وری شود و لازم است كه مديران شعب بانک ملی با دادن آزادي عمل، مديريت موثر، ارتقاء انگيزش و توان خودمديريتي، آموزش­هاي ضمن خدمت و تقسيم كار بر مبناي لياقت و شايستگي شرايطي را فراهم آورند كه کارکنان شغل خود را با ارزش تلقي نموده و علاقه دروني نسبت به آن داشته باشند، به توانايي و ظرفيت خود براي انجام وظايف محوله اعتقاد و باور داشته باشند و به يكديگر احساس اعتماد، علاقه­مندي، شايستگي، گشودگي داشته باشند كه اين خود سبب افزايش بهره­وری فرد مي­شود.
با توجه به اهمیت روزافزون بهره­وری منابع انسانی که نهایتا به ایجاد ارزش برای سازمان منجر می­گردد، توجه به توانمندسازی کارکنان به عنوان یکی از محرک­های افزایش بهره­وری باید در راس اقدامات منابع انسانی قرار گرفته و تصمیمات لازم در این زمینه اتخاذ گردد. پی بردن به عوامل مربوط به بهره­وری منابع انسانی برای سازمان اهمیت فراوانی دارد زیرا توجه مدیران سازمان به توانمندسازی روان­شناختی و ابعاد آن موجب افزایش بهره­وری منابع انسانی می­ شود و بهینه شدن قابلیت رقابتی سازمان را به دنبال دارد
فرضیه دوم
بین معناداری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه وجود دارد.
مطابق با نتایج پژوهش بین معناداری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. (05/0>P). ضریب همبستگی بین معناداری و میزان بهره­وری منابع انسانی برابر41/0 می­باشد. ضریب تعیین حاصل از این رابطه نشان می­دهد که 16 درصد از واریانس متغیر بهره­وری منابع انسانی ناشی از معناداری است.
فرضیه به­دست آمده با نتایج صالح­نیا(1391)، تقوی(1391) والهي زاده(1389)، رمزگویان و آشتیانی(1391) بیگی­نیا، سرداری و نجاری­نژاد(1389)، خوزه و مامپیلی(2014)، کامینگز و وورلی(2014)، کو و همکاران(2010)، چانگ و لیو(2008)، ارجلی و همکاران(2007)، اسپریتزر(1995)،همخوانی دارد
در خصوص احساس معنادار بودن پیشنهاد می­ شود علی­رغم آنکه بر اساس ماهیت وظایف شعب، وظایف پیش ­بینی برای هر فرد کاملا استاندارد و جزئی شده است ولی حداکثر تلاش صورت بگیرد تا مشاغل طوری طراحی شود که چالش­برانگیز و با اهمیت باشد و تا حد امکان از رویکردهای نوین طراحی­شغل، چرخش شغلی، غنی سازی­مشاغل، گروه ­های کاری منسجم(گروه ­های کاری خودگردان) استفاده شود. همچنین در طراحی مشاغل و به­کارگماری افراد به تفاوت­های موجود بین افراد توجه کنند. تا افراد کار خود را معنادار و با ارزش بدانند.
غني­سازى شغل و توسعه عمودي شغل مى­تواند با افزايش احساس معني­دار بودن كار، احساس مسئوليت بيشتر و امكان آگاهي از نتيجه واقعي كار و امكان كسب مهارت ­ها و توانايى­هاي نوين، انگيزه دروني قوي در انسان به وجود آورده و فرد را به انجام كار، با كميت و كيفيت مطلوبتر واداشته و ميزان بهره­وری وي را افزايش دهد
فرضیه سوم
بین شایستگی و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه وجود دارد.
مطابق با جدول بین شایستگی و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. (05/0>P).
ضریب همبستگی بین شایستگی و میزان بهره­وری منابع انسانی برابر20/0 می­باشد. ضریب تعیین حاصل از این رابطه نشان می­دهد که 4 درصد از واریانس متغیر بهره­وری منابع انسانی ناشی از شایستگی است. تایید این فرضیه با نتایج صالح­نیا(1391)، تقوی(1391)، والهي زاده(1389)، رمزگویان و آشتیانی، (1391)، بیگی­نیا، سرداری و نجاری­نژاد(1389) چانگ و لیو(2008) ارجلی و همکاران(2007)، خوزه و مامپیلی(2014)، بریدینگ(2008) کو و همکاران(2010) و اسپریتزر(1995) همخوانی دارد.
از آنجایی که نتایج به دست آمده در این تحقیق نیز همچون سایر تحقیقات مشابه خارجی و داخلی بر احساس شایستگی به عنوان شاخص توانمندسازی منابع انسانی تاکید می­ کند، مدیران باید فرصت به نمایش گذاشتن توانایی­ها و قابلیت ­های انجام وظایف و همچنین بروز خلاقیت را برای کارکنان فراهم سازند. و سیستم آموزشی کارامدی را طراحی نمایند که نقاط ضعف کارکنان را برای انجام امور و بر عهده گرفتن مسولیت برطرف نمایند زیرا هرچند در حال حاضر کلیه کارکنان تحت اجرای برنامه ­های آموزشی و تخصصی هستند ولی واقعیت آن است که در اکثر مواقع دوره­ های آموزشی مشکلات رایج و متداول محیط کار را برطرف نمی­کند خصوصا آنکه بسیاری از این مشکلات کارکنان در شعب نه از فقدان اطلاعات و دانش تخصصی بلکه به دلیل کمبود برخی از مهارت­ های کاربردی و همچنین توانایی­های ارتباطی است. برای برطرف­کردن این امرپیشنهاد می­ شود ضمن برگزاری کارگاه­های آموزشی-تجربی برای دستیابی کارکنان به این مهارت ­ها، تاثیر کلیه دوره­ها بر ارتقا توانمندسازی کارکنان به طور دائم رصد شود.
در جهت بهبود احساس شایستگی که با توجه به نتایج به دست آمده از بالاترین رتبه در بین سایر عوامل توانمندسازي شناختی کارکنان برخوردار است، پیشنهاد می­گردد که مدیران شعب بانک ملی، در جهت تقویت بیش از پیش و فراهم نمودن زمینه از سوي کارکنان، اهتمام ورزند. مضافاً این که براي جلوگیري از عدم رشد” احساس شایستگی” براي این احساس در بین کارکنان، سازمان از طریق برگزاري دوره­هاي تخصصی و عملی ضمن­خدمت، توان و مهارت کارکنان را در جهت انجام فعالیت­هاي مربوط به شغل آنان در راستاي افزایش این احساس به کار بندند.
فرضیه چهارم
بین خودتصمیم­گیری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه وجود دارد
مطابق با نتایج پژوهش، بین خودتصمیم­گیری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. (05/0>P).
ضریب همبستگی بین خودتصمیم­گیری و میزان بهره­وری منابع انسانی برابر40/0 می­باشد. ضریب تعیین حاصل از این رابطه نشان می­دهد که 16 درصد از واریانس متغیر بهره­وری منابع انسانی ناشی از خودتصمیم­گیری است.
در رابطه­ بین احساس خودتصمیم­گیری و بهره­وری منابع انسانی به نظر می­رسد هرچه آزادی عمل کارکنان در بانک در مورد نحوه انجام دادن فعالیت­هایشان بیشتر باشد، رضایت شغلی و به تبع آن بهره­وری افزایش می­یابد، البته با توجه به نوع وظایف در شعب بانک­ها پیشنهاد می­ شود که، مدیران قلمرو کاری کارکنان را مشخص نمایند، تعیین قلمروی کاری شامل مشخص­کردن هدف­ها، نقش­ها، ارزش­ها و مقرراتی است که زیربنای اقدامات بهبود عملکرد و بهره­وری را تشکیل می­ دهند و از توان­افزایی حمایت می­ کنند. با ایجاد خودمختاری، کارکنان با آزادی عمل بیشتر در جهت اهداف مشخص، مسولانه عمل می­ کنند و خلاقیت بیشتری از خود نشان خواهند داد.
به كارگيري نظرات و ايده­هاي كاركنان در تصميم­گيري­ها و همكاري آنها در بهبود و پيشبرد امور سازمان، تفويض اختيار به كاركنان در سطوح مختلف، مشاركت دادن كاركنان در ارائه پيشنهاد جهت بهتر انجام شدن امور و كنترل امور انجام شده كاركنان توسط خودشان می ­تواند به عنوان عامل مشاركت و كار گروهي در افزايش توانمندسازي كاركنان و به تبع آن در سازمان­ها تأثيرگذار باشد.
تایید این فرضیه با نتایج صالح­نیا(1391)، رمزگویان و آشتیانی، (1391)، بیگی­نیا، سرداری و نجاری­نژاد(1389)، والهي زاده(1389)، کو و همکاران(2010)، ارجلی و همکاران(2007)، اسپریتزر(1995)، همخوانی دارد ولی با نتایج خوزه و مامپیلی(2014) و تقوی(1391) همخوانی ندارد.
فرضیه پنجم
بین اثر­گذاری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه وجود دارد.
مطابق با نتایج پژوهش بین احساس اثرگذاری و میزان بهره­وری منابع انسانی رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد. (05/0>P).
ضریب همبستگی بین اثرگذاری و میزان بهره­وری منابع انسانی برابر56/0 می­باشد. ضریب تعیین حاصل از این رابطه نشان می­دهد که 31 درصد از واریانس متغیر بهره­وری منابع انسانی ناشی از اثرگذاری است. همان­طور که پژوهش نشان می­دهد عامل اثرگذاری با( 0.46β= ) بر بهره وری منابع انسانی در سطح 5 درصد بیشترین تاثیر معنادار را دارد و مثبت بودن این ضریب در واقع نشان دهنده این است که با افزایش این عامل، میزان بهره­وری منابع انسانی نیز افزایش می­یابد.
با توجه به این که پژوهش حاضر منحصر به كاركنان يك بخش از سازمان است و مقدار r2 آن پایین است، تعميم نتايج آن به سازمانهاي ديگر بايد با احتياط صورت گيرد
براساس این فرضیه پیشنهاد می­ شود مدیران شعب بانک ملی مشهد، با بهره­گیري از سازوکارهاي مشاوره­اي، تمهیداتی ساختاري، رفتاري و زمینه­اي براي از بین بردن موانع مشارکت کارکنان در امور سازمان را فراهم نمایند تا کارکنان از تأثیرگذاري خود بر جریان­ها و فعالیت­هاي سازمانی اطمینان بیشتري حاصل نمایند. در این زمینه می­توان به کاهش بار مقررات و دستورالعمل­هاي دست­و­پاگیر و زائد اداري، امکان تماس­هاي رودرروي بیشتر میان مدیران و کارکنان، به منظور افزایش هرچه بیشتر شفافیت اداري، تشکیل جلسات هم­اندیشی، تقویت گروه­هاي غیررسمی و همسو نمودن اهداف آنها با اهداف سازمان و هم چنین تفویض اختیار بیشتر، اشاره نمود.
با توجه به نتيجه تحقيق و ميزان همبستگي بين هركدام از مولفه­هاى توانمندسازى و بهره­وری كاركنان می­توان نتيجه گرفت: چنانچه مديران سازمان، توانمندسازى را به نوعي، بخشي از فرهنگ سازمان تلقي نموده و اجزاي سازمان را براي رسيدن به آن هدايت كنند، در نهايت يك نوع تعلّق خاطر و احساس مالكيت در كاركنان سازمان نسبت به محيط خود به وجود آورده و مسئوليت­پذيري و خودشناسي آنها را افزايش خواهد داد و نرخ ماندگاري و پايداري آنها را در سيستم، بالاتر می­برد.
وجود رابطه مثبت بین بعد تاثیرگذاری و بهره­وری منابع انسانی در کارکنان بانک ملی همچون سایر تحقیقات داخلی و خارجی به تایید رسید و این به منزله باور داشتن کارکنان نسب به این موضوع است که عملکرد آنها در پیش بردن اهداف سازمان موثر است. بنابراین مدیران باید به ایده­ ها و نظرات کارکنان ارج نهاده و نظام پیشنهادات کارکنان را عملا به اجرا در آورند و ارزش کار کارکنان را برایشان بازگو نمایند. به افراد فرصت مشارکت در تعیین سمت­وسو آتی واحد کاریشان را بدهند، به خاطر موفقیت در انجام وظایف به افراد پاداش داده و آن­ها را تکریم کنند. این فرضیه با نتایج صالح­نیا(1391)، رمزگویان و آشتیانی(1391)، بیگی­نیا، سرداری و نجاری­نژاد(1389)، والهي­زاده(1389)، خوزه و مامپیلی(2014)، کامینگز و وورلی(2014)، کو و همکاران(2010)، ارجلی و همکاران(2007)، داتا و همکاران(2005) اسپریتزر(1995)، همخوانی دارد ولی با تقوی(1391)، همخوانی ندارد.

۲- تأمین امنیت غذایی با تکیه بر تولید از منابع داخلی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی، ارتقاء سطح سلامت مواد غذایی تا استاندارد جهانی، اصلاح و بهینه نمودن الگوی مصرف و حمایت مؤثر از تولید و صادرات در محصولات دارای مزیت‌های نسبی و ایجاد مزیت‌های جدید (از جمله هدفمندنمودن یارانه‌ها در جهت تولید و صادرات)
۳-اصلاح ساختار و نظام بهره‌برداری بخش کشاورزی با تشویق کشاورزان به رعایت اندازه‌های فنی – اقتصادی واحدهای تولیدی متناسب با نوع فعالیت و شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی کشور و تأکید بر جهت‌گیری حمایتی دولت از این سیاست‌ها بویژه در واگذاری منابع آب و خاک
۴-نوسازی نظام تولید کشاورزی بر مبنای دانش نوین و بومی‌سازی فناوری‌های روز، تربیت ، حفظ و تجهیز نیروی انسانی مورد نیاز،توسعه و تقویت تعاونی‌ها و سایر تشکل‌های اقتصادی،اجتماعی،صنفی و تخصصی با مشارکت آحاد جامعه و رقابتی نمودن فعالیت‌ها در بخش ۵-ارتقاء بهره‌وری از آب در تولید محصولات کشاورزی و استفاده علمی و بهره‌برداری بهینه از سایر نهاده‌های تولید
۶-گسترش زیرساخت‌ها و ایجاد انگیزه برای جذب و توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با پوشش مناسب بیمه، کاهش احتمال زیان تولید، اجرای سیاست‌های حمایتی و متعادل کردن سطح سودآوری کشاورزی با سایر بخش‌های اقتصادی

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۷-حمایت مؤثر از ساماندهی فرایند تولید و اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی با هدف بهبود رابطه مبادله بخش با سایر بخش‌ها، افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تولید، رعایت قیمت تمام شده محصولات اساسی، تأمین درآمد تولید کنندگان و منافع مصرف‌کنندگان و بهبود کیفیت مواد و فرآورده‌های غذایی
۸-تخصیص یارانه هدفمند به بخش کشاورزی در جهت تحقق خودکفایی، حمایت از ساخت زیربناها،مراعات معیارهای زیست محیطی، قابلیت انعطاف در شرایط محیطی مختلف و ارتقاء قدرت رقابت در بازارهای د اخلی و بین‌المللی
۹-ارتقاء سطح درآمد و زندگی روستاییان، کشاورزان و عشایر، توسعه پایدار روستاها و مناطق کشاورزی و رفع فقر با تقویت زیر ساخت‌های مناسب تولید و تنوع بخشی و گسترش فعالیت‌های مکمل و اقتصادی بویژه صنایع تبدیلی و روستایی و خدماتی نوین

ماده ۱۴۳ قانون برنامه پنجم توسعه آمده است که به منظور حفظ ظرفیت تولید و نیل به خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی و دامی صلاح الگوی مصرف براساس استانداردهای تغذیه، گسترش کشاورزی صنعتی و دانش بنیان، فراهم نمودن زیرساختهای امنیت غذایی و ارتقای ارزش افزوده بخش کشاورزی بر مبنای ملاحظات توسعه پایدار سالانه به میزان هفت درصد (۷%) نسبت به سال ۱۳۸۸ در طول برنامه اقداماتی نظیر موارد زیر انجام می شود:
- ارتقای راندمان آبیاری بخش به حداقل چهل درصد(۴۰%) در سال آخر برنامه از طریق اجرای عملیات زیربنایی آب و خاک از جمله طرحهای تجهیز و نوسازی، توسعه شبکه ها، زهکش ها و روش های نوین آبیاری و اجرای عملیات به زراعی و به نژادی
ـ تحویل آب موردنیاز کشاورزان به صورت حجمی براساس الگوی کشت هر منطقه و با بهره گرفتن از مشارکت بخش غیردولتی
ـ ارتقای شاخص بهره وری مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش تولید محصول به ازای واحد حجم مصرفی
ـ گسترش مبارزه تلفیقی با آفات و بیماریهای گیاهی، مصرف بهینه سموم، کودشیمیایی، مواد زیست شناختی (بیولوژیکی) و داروهای دامی و همچنین مبارزه زیست شناختی (بیولوژیکی)
ـ صدور سند مالکیت کلیه اراضی کشاورزی توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تا پایان برنامه
ـ گسترش پوشش بیمه تولیدات بخش کشاورزی و عوامل تولید به میزان حداقل پنجاه درصد (۵۰%) تولیدات تا پایان برنامه
ماده۱۴۵ـ به منظور اقتصادی و رقابتی نمودن تولید و افزایش صادرات محصولات کشاورزی، ساماندهی مدیریت منابع، حفاظت از منابع پایه و
ارزش افزایی و تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی:
الف- حمایت از تولید محصولات کشاورزی در قالب جبران بخشی از یارانه سود و کارمزد تسهیلات بانکی، کمک های بلاعوض
ب ـ از ابتدای برنامه، وزارت بازرگانی و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی و غیردولتی قبل از واردات کالاها و یا محصولات بخش کشاورزی اعم از خام و یا فرآوری شده و یا مواد اولیه غذایی موردنیاز صنایع غذایی و تبدیلی موظفند از وزارت جهاد کشاورزی مجوز لازم را اخذ نمایند.
ماده ۱۴۶ـ به منظور افزایش تولید و ارتقای بهره وری و بازده زمین های کشاورزی در واحدهکتار، دولت حمایتهای حقوقی و مالی لازم را از تشکیل تشکلهای حقوقی با اولویت تعاونی های تولید کشاورزی در جهت اعمال مدیریت واحد یا اتخاذ سیاست های تشویقی برای یکپارچه سازی زمینهای کشاورزی به عمل می آورد.
ماده۱۴۷ـ به منظور توانمندسازی ساختار مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اقدام های زیر انجام می شود:
الف ـ ارزش اقتصادی (کارکردهای بازاری و غیربازاری) منابع طبیعی، هزینه ها و منافع اجتماعی طرح ها و پروژه های عمرانی، توسعه ای در مطالعات امکان سنجی طرحها و پروژه ها ملاک عمل قرار گیرد.
ب ـ به منظور رفع معارض از اراضی دولتی و ملی، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور حسب مورد پس از تایید بالاترین مقام دستگاه اجرایی مربوطه، از پرداخت هزینه های دادرسی معاف است.
ج ـ وزارت جهاد کشاورزی (سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور) موظف است ظرف مدت یک سال اول برنامه بدون رعایت تشریفات مناقصه، مدیریت، احداث، نگهداری، توسعه و بهره برداری پارکهای جنگلی و مراتع قابل درختکاری، نهالستان های متروکه و اراضی واقع در کاربری های سبز و کمربند سبز شهرها را در محدوده و حریم شهرها با حفظ مالکیت دولت و کاربری طبق طرح مورد توافق شهرداری و سازمان مذکور بدون دریافت حقوق مالکانه به شهرداری مربوطه به منظور توسعه فضای سبز و استفاده بهینه واگذار نماید.
ماده۱۴۸ـ دولت مکلف است جهت اصلاح الگوی بهره برداری از جنگل ها، مراتع و آب و خاک اقدامات زیر را انجام دهد:
الف ـ جایگزینی سوخت فسیلی و انرژی های تجدیدپذیر به جای سوخت هیزمی
ب ـ توسعه زراعت چوب و تشدید مبارزه با قاچاق چوب و محصولات جنگلی و مرتعی و حذف تعرفه واردات چوب و امکان واردات چوب عمل آوری نشده
ج ـ ساماندهی جنگل ها و حمایت از تولید دام به روش صنعتی
د ـ ساماندهی ساخت و ساز در مناطق جنگلی براساس قوانین و مقررات ذیربط
هـ ـ توسعه جنگل های دست کاشت
و ـ اجرای عملیات آبخیزداری تا سطح هشت میلیون هکتار تا پایان برنامه
ز ـ اجرای عملیات بیابان زدایی و کنترل کانونهای بحران.‏
ماده۱۴۹ـ دولت مجاز است با هدف تامین امنیت غذایی اقدامات زیر را انجام دهد:
الف ـ حمایت مالی از توسعه کشتارگاههای صنعتی و بهبود کشتارگاههای سنتی و نیمه صنعتی توسط بخش غیردولتی به منظور ارتقای شاخص بهداشت کشتار انواع دام
ب ـ ارتقای سطح کلی حمایت از کشاورزی به حداقل سی و پنج درصد (۳۵%) ارزش تولید این بخش
ج ـ حمایت از افزایش تولید پروتئین حیوانی حاصل از انواع دام، طیور و آبزیان»‏ .

- احداث و بهسازی کانال های آبیاری عمومی
- پژوهش های کاربردی افزایش تولید محصولات کشاورزی
- تکمیل تاسیسات زیربنایی مجتمع های گلخانه ای استان
- اصلاح و نوسازی باغات میوه موجود
- افزایش کیفیت محصولات صادراتی باغی استان مرکزی
- اصلاح، احیا و افزایش تولید گل و گیاهان زینتی، زعفران و قارچ
- مطالعه و احداث تاسیسات زیربنایی مجتمع های گلخانه ای
- افزایش تولید عسل
- احداث مجتمع های دامداری
- بهبود و افزایش تولید دام و طیور و توسعه خدمات دامپروری
- بهبود تغذیه و جایگاه دام
- افزایش تولید سبزی و صیفی
- افزایش تولید حبوبات
- ترویج کشاورزی
- آموزش زنان روستایی و توسعه اشتغال خانگی
- ساماندهی مالکیت و صدور سند اراضی کشاورزی
- نظارت و کنترل آفات قرنطینه ای
- نظارت بر سموم و توزیع سموم دفع آفات نباتی

ارزش­های متضاد یا رقیب در جهت­های مخالف از مرکز تجلی پیدا می­ کنند، در صورتی که ارزش­های مکمل در مجاور یکدیگر قرار می­گیرند. انگیزه­ های تشکیل دهنده ارزش­ها به گونه ­ای سازماندهی می­یابند که دو محور دو قطبی را به وجود می­آورند. ارتباط موجود بین ارزش­ها و سایر متغیرها (مثل نگرش­ها و رفتارها) نشانگر این ساختار است. اگر متغیری بیشترین ارتباط مثبت با یک ارزش مثل همنوایی داشته باشد، ارتباط این متغیر با سایر ارزش­هایی که در جهت مخالف آن قرار دارد مثل تحریک­طلبی کمتر خواهد بود. مردم ذاتاً در گرایش­های ارزشی و نظام ارزشی خود باهم تفاوت دارند اما ارزش­ها به وسیله همان ساختار انگیزشی مخالف و مجاور سازماندهی می­ شود (شوارتز، ۲۰۰۲).
با توجه به اینکه شوارتز ارزش­ها را به مثابه اهداف در نظر می­گیرد، لذا معتقد است که حصول آن­ها می ­تواند در خدمت منافع فردی یا منافع جمعی باشد؛ بنابراین انواع ارزشی دهگانه در مجموع به دو بعد ارزش­های جمع­گرایانه و ارزش­های فردگرایانه به شیوه زیر تقسیم می­شوند:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

1. 1. ارزش­های جمع­گرایانه شامل: خیرخواهی، جهان­شمول­نگری، سنت­گرایی، امنیت و همنوایی.

1. 1. ارزش­های فردگرایانه شامل: قدرت، خودرهنموددهی، تحریک­طلبی و لذت­گرایی.

ارزش­هایی که در خدمت منافع فردی هستند، نواحی منسجمی را تشکیل می­ دهند که در تضاد با ارزش­هایی که در خدمت منافع جمعی­اند، قرار می­گیرند. دو گونه ارزشی جهان­­شمول­نگری و امنیت نیز در خدمت هر دو دسته بوده و در مرز بین این دو ناحیه قرار می گیرند (فرامرزی، ۱۳۷۹).
۲-۳- حمایت اجتماعی
در سال­های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ به دنبال دیدگاه غالب محیط نگر در روانشناسی که در آن محیط علت اصلی ناراحتی های روانی و فیزیکی محسوب می­شد. یکی از متغیرهای اجتماعی که مورد نظر محققان قرار گرفت حمایت اجتماعی بود. در این زمان امید می­رفت که حمایت به عنوان یک نوشداروی اجتماعی توضیح دهد که چرا عده­ای از مردم در استرس­ها غافلگیر شده در حالی که عده دیگری که به همان اندازه دچار استرس می­شدند، در مقابل آن مقاومت داشتند (عبدی فرد، ۱۳۷۴).
امروزه ما در دنیایی زندگی می­کنیم که ناگزیر از برخورد و ارتباط با دیگران هستیم. آنچه مسلم است آن است که هیچ کس قادر نیست بدون کمک و مساعدت و ارتباط با دیگران، نیازهای خود را برطرف سازد. شک نیست که انسان موجودی اجتماعی است. در حقیقت دشوار است که افراد را از گروه ­های وابسته به آن­ها جدا بدانیم. حمایت اجتماعی شکل بنیادین و اساسی مراوده انسانی است که بین افراد در درون شبکه­ ای از روابط و وقایع زندگی عادی، روزمره و اضطراری مبادله می­ شود (افشاری، ۱۳۸۶). در واقع هر فرد از آغاز زندگی به صورت وابسته­ترین موجود نمایان می­گردد و تمام جنبه­ های زندگی او به حمایت دیگران وابسته است و از کودکی تا بزرگسالی با وجوه مختلف حمایت سروکار دارد.
۲-۳-۱- تعاریف حمایت اجتماعی
در ادبیات تحقیقِ حمایت اجتماعی، مفهوم­سازی حمایت، دامنه وسیعی را در بر می­گیرد و درباره تعاریف حمایت اجتماعی نظرات مختلفی مورد توجه است. بیشتر تعاریف اولیه از حمایت اجتماعی ریشه در درک افراد از محبوبیت و مورد توجه و احترام بودنشان دارد. بسیاری از مشکلات در بررسی حمایت اجتماعی ناشی از ابهام در مفهوم حمایت اجتماعی است. اصطلاحات مشابهی چون تشویق، تمجید، پذیرش، جمع آوری اطلاعات و منابع مادی را که جزء عناصر فرایند حمایت اجتماعی محسوب می­گردند، به طور مجزا به عنوان تعریف حمایت اجتماعی به کارگرفته شده ­اند(شه­بخش، ۱۳۸۸).
ساراسون و ساراسون (۱۹۸۹ به نقل از ابراهیمی قوام، ۱۳۷۱)، حمایت اجتماعی را چنین تعریف کرده ­اند: این احساس که دیگران آدم را دوست دارند و برای او ارزش قایلند و آماده­اند تا در صورت لزوم به او کمک کنند و پشتوانه عاطفی او باشند. حمایت اجتماعی به نظر برانول و شوماکر^[۹۹] (۱۹۸۴) تبادل منابع بین حداقل دو فرد است که یکی از آن­ها دریافت کننده آن می­باشد و به منظور افزایش خیر و سعادت فرد دریافت­کننده انجام می­پذیرد.
حمایت اجتماعی به میزان ادراک فرد از محبت و حمایت خانواده، دوستان و اطرافیان نیز اطلاق می­ شود. رایج ترین تعریف حمایت اجتماعی بر در دسترس بودن و کیفیت ارتباط با افرادی که در مواقع مورد نیاز، منابع حمایتی را فراهم می­ کنند، تاکید دارد. منابع حمایتی موجب می­ شود که فرد احساس مراقبت، مورد علاقه بودن، عزت نفس و با ارزش بودن کند و احساس کند که بخشی از شبکه وسیع ارتباطی است (علیپور، ۱۳۷۱).
به نظر کوب (۱۹۷۶ به نقل از کیم^[۱۰۰] و همکاران، ۲۰۰۸) حمایت اجتماعی اطلاعاتی است که شخص را به این باور راهنمایی می­ کند که مورد عشق و علاقه، تایید و ارزش قرار گرفته و متعلق به شبکه­ ای از ارتباطات و وظایف متقابل است. این دو ویژگی تعلق به شبکه ارتباطی و داشتن تعهدات متقابل نسبت به یکدیگر، از عناصر حمایت اجتماعی محسوب می­گردد.
کاپلان^[۱۰۱] (۱۹۹۵ به نقل از تیلور^[۱۰۲] و همکاران ۲۰۰۷ ) حمایت اجتماعی را محصولی از فعالیت های اجتماعی می­داند که از خلال مشارکت در وظایف، دادن چیزهای ضروری، مساعدت شناختی و فراهم آوردن آرامش عاطفی احساس چیرگی شخصی را ارتقا می­بخشد. وکس^[۱۰۳] (۱۹۸۸ به نقل از مالکی^[۱۰۴] و همکاران، ۲۰۰۷) حمایت اجتماعی را فراسازه ای که از چند سازه نظری تشکیل شده است در نظر می­گیرد که عبارتند از:

1. 1. منابع شبکه حمایتی: به عنوان مثال اندازه، ساختار، روابط و ویژگی­های شبکه حمایتی.

1. 1. رفتار حمایتی: به عنوان مثال گوش دادن به درد­ د­ل­ها، تسلی دادن، راهنمایی و نصیحت کردن، معاشرت کردن و کمک کردن در انجام وظایف خانه، پول قرض دادن.

1. 1. ارزیابی ذهنی از حمایت: یعنی ادراک در دسترس بودن حمایت و این احساس و باور که شخص مورد احترام و پشتیبانی واقع شده است.

در اینجا مولفه سوم به عنوان بارزترین جنبه مفهوم حمایت اجتماعی فرض شده است.
محققانی چون ری و الیوت^[۱۰۵] (۲۰۰۶) در بررسی حمایت اجتماعی دو مفهوم از حمایت اجتماعی را مطرح نمودند: ۱٫ دریافت حمایت ۲٫ ادراک حمایت.
منظور از دریافت حمایت، برخورداری از حمایت­های هیجانی آشکار و واقعی مانند کمک و مساعدت عینی از افراد، خانواده و دوستان است که می­توان آن را با اندازه ­گیری تعداد حامیان یا میزان دسترسی و برخورداری از انواع دریافت حمایت تعیین نمود. منظور از حمایت ادراک شده، ادراک فرد از قابلیت، دسترسی و کفایت انواع مختلف حمایت­ها می­باشد و فرد باور دارد که چنین رفتارهای کمک­کننده ای در مواقع نیاز فراهم خواهند شد. اغلب حمایت ادراک شده را معادل اصطلاح رضایتمندی می­دانند.
کان (۱۹۸۵ به نقل از شروت و هرمان، ۲۰۰۶) حمایت را به عنوان یک مبادله بین شخصی که بیانگر محبت، تایید یا کمک عملی است، تعریف می­ کند. بارونز و دوک (۱۹۹۴) حمایت اجتماعی را از جنبه­ های ارتباطی مبنی بر گفتگوی روزمره تعریف می­ کنند. از نظر آن­ها حمایت اجتماعی مجموعه رفتاری است که به شخص شناختی را منتقل می­ کند که دیگران برای او ارزش و احترام قایل هستندکه بخش عمده این شناخت از طریق فرایند گفتگوی روزمره به فرد منتقل می­ شود.
کاترونا و راشل^[۱۰۶] (۱۹۸۷ به نقل از افشاری، ۱۳۸۶) با توجه به اینکه فرد، حمایت کننده باشد یا دریافت کننده حمایت، شش مولفه حمایت اجتماعی را در دو بعد طبقه بندی می­ کنند. یکی بعد حمایت اجتماعی مرتبط با کمک شامل مولفه-های پیوستگی^[۱۰۷]، دلبستگی، راهنمایی، یکپارچگی اجتماعی^[۱۰۸] و دیگری حمایت اجتماعی مرتبط با تحسین شامل مولفه­های احساس تعلق^[۱۰۹] و احساس مورد توجه قرار گرفتن^[۱۱۰] است.
چان^[۱۱۱]، هون^[۱۱۲]، چیین^[۱۱۳] و لوپز^[۱۱۴] (۲۰۰۴ به نقل از حیدری و همکاران، ۱۳۸۷ ) حمایت اجتماعی را به عنوان تعاملات بین فردی اعضای یک شبکه اجتماعی معرفی می­ کنند. این روابط به صورت غیررسمی، دوجانبه و سودمند برای اعضاست که شامل دو بعد ساختاری (جنبه کمی) و عملکردی (جنبه کیفی) است.
در ارزیابی حمایت اجتماعی آنچه از اهمیت برخوردار است میزان حمایت اجتماعی ادراک شده و نه تعداد روابط و گستره شبکه اجتماعی افراد است. ادراک حمایت به این دلیل اهمیت دارد که در واقع آنچه ما را تحت تاثیر قرار می­دهد رویدادهای واقعی زندگی نیست، بلکه برداشت و تفسیری است که ما از وقایع زندگیمان داریم. در واقع آگاهی فرد از وجود افرادی که در هنگام نیاز به او توجه کرده و در دسترس هستند، تعیین کننده تجربه فرد از حمایت است (افشاری، ۱۳۸۶).
در این تحقیق با جمع بندی تعاریف مذکور و جهت تکمیل این تعاریف در ادامه محقق به توضیح کاملی در مورد انواع حمایت اجتماعی می ­پردازد.
۲-۳-۲- انواع حمایت اجتماعی
برای سهولت در مطالعه، حمایت اجتماعی را بر اساس محتوای آن به انواع مختلفی تقسیم شده است که در زیر به برخی از این تقسیم ­بندی­ها اشاره خواهد شد. تمایز بین حمایت اجتماعی با توجه به جنبه­ های ۱) کمیت یا در دسترس بودن ۲) منبع حمایت و ۳) نوع حمایت صورت می­گیرد.
کوهن و ویلز^[۱۱۵] (۱۹۸۵) به چهار نوع حمایت اشاره می­ کنند که عبارتند از:

1. 1. حمایت تاییدی^[۱۱۶]: این حمایت شامل اطلاعاتی است مبنی بر اینکه شخص مورد تایید و ارزش است. این نوع حمایت به حمایت عاطفی، صمیمانه و بیانی باز می­گردد. یکی از مجموعه­های این نوع حمایت، حمایت عاطفی- احساسی است.

1. 1. حمایت اجتماعی اطلاعاتی^[۱۱۷]: عبارتست از دادن اطلاعاتی که فرد از آن برای کنار آمدن با استرس استفاده می­ کند و معمولاً با نشانگرهایی مثل دادن مشاوره، نصیحت، اطلاعات و آموزش در مورد کارها و مشکلات و مسایل مهم زندگی سنجیده می­ شود. در این نوع حمایت فرد در اثر ارتباط با دیگران اطلاعات بیشتری در پیرامون یک موضوع کسب می­ کند و آگاهی او بیشتر می­ شود.

1. 1. حمایت اجتماعی ابزاری^[۱۱۸]: به تهیه و تدارک کمک­های مالی، منابع مادی و خدمات ضروری اطلاق می­گردد. از طریق این حمایت می­توان به حل مشکلات مالی و کاهش اثرات استرس پرداخت. این نوع حمایت را حمایت مادی و ملموس نیز نامیده اند.

1. 1. حمایت اجتماعی تکریم^[۱۱۹](عزتمند): مستقیماً با نشانه­ های احترام گذاشتن به عقاید، نظرات، دادن اعتماد به نفس، تشویق در هنگام انجام کارها و … سنجیده می­ شود و مفهوم آن این است که شخص محترمانه مورد پذیرش دیگران است و به رغم مشکلات و خطاهای شخصی مورد پذیرش دیگران قرار می­گیرد.

باررا و اینلی^[۱۲۰] (۱۹۸۳ به نقل از چو^[۱۲۱] و همکاران، ۲۰۰۸) شش نوع از حمایت اجتماعی را نام برده اند که عبارتند از: هدایت دستوری( مانند فراهم کردن اطلاعات، رهنمود و نصیحت)، تعاملات صمیمی و نزدیک (مانند ابراز صمیمیت، احترام، تمایل فیزیکی، اطمینان و اعتماد)، تعاملات اجتماعی مثبت (مانند صحبت در مورد علایق، انجام فعالیت­های تفریحی، شوخی و جوک گفتن)، کمک­های مادی (مانند پول قرض دادن)، کمک­های عملی (مانند مشارکت در انجام کارها) و نشان دادن واکنش در برابر رفتار فرد.
از طرف دیگر کاسترونا^[۱۲۲] و همکارانش ( ۱۹۹۴، به نقل از راجر^[۱۲۳] و همکاران، ۲۰۰۸) حمایت اجتماعی را به عنوان فرایند مبادله­ای در درون روابط اجتماعی تعریف می­ کنند. آن­ها همچنین انواع حمایت (اطلاعاتی، عملی، عزتمند، عاطفی و شبکه ای) را به دو دسته تقسیم می­ کنند و برای هر دسته کارکردی را تعریف می­ کنند:
۱) حمایت تسهیل کننده کنش: که به فرد در معرض استرس کمک می­ کند تا مساله ای را که موجب پریشانی او شده است را حل یا برطرف کند. حمایت عملی و اطلاعاتی در این طبقه از حمایت قرار می­گیرند.
۲) حمایت تقویت کننده کنش: که دربرگیرنده تلاش برای دلداری و تسلی دادن فرد است، بدون اقدامی مستقیم برای حل مساله ای که موجب استرس برای او شده است. حمایت عاطفی و شبکه ای در این طبقه قرار دارند.
کونوویچ^[۱۲۴] (۱۹۹۹، به نقل از هاشیموتو^[۱۲۵] و همکاران، ۲۰۰۷) حمایت اجتماعی را بر مبنای دو جنبه ساختاری^[۱۲۶] و کارکردی^[۱۲۷] در نظر می­گیرند که با سلامت روانی ارتباط پیدا می­ کند. از نظر وی ساختارهای حمایت اجتماعی به وجود، تعداد و مشخصات روابط اجتماعی (مثل متاهل بودن، داشتن خواهر و برادر، تعداد دوستان، عضویت در گروه ها) دلالت دارند. مفهوم حمایت اجتماعی ساختاری معمولاً به جنبه­ های عینی حمایت و به ارتباطات اجتماعی اصلی و اولیه اشاره دارد ولی کارکردهای حمایت اجتماعی، منابع قابل دسترسی هستند که توسط روابط اجتماعی بدست می آیند. حمایت ابزاری و عاطفی از ابعاد کارکردهای حمایت اجتماعی به حساب می­آیند. حمایت اجتماعی کارکردی همان جنبه کیفی ارتباطات اجتماعی است که شامل کارکردهایی چون فراهم آوردن اطلاعات، محترم شمردن فرد، صمیمیت در ارتباطات، میزان دسترسی به حمایت و زمان دریافت حمایت است (کوهن و ویلز، ۱۹۸۵). در مقایسه دو نوع حمایت کارکردی و ساختاری، حمایت اجتماعی ساختاری دارای اثرات اساسی است و حمایت اجتماعی کارکردی همبستگی بسیار زیادی با شدت اختلالات دارد (برانول و شوماکر ، ۱۹۸۴).
۲-۳-۳- منابع حمایت اجتماعی
اینکه منبع حمایت از کجا سرچشمه می­گیرد از مهمترین مسایلی است که باید به آن پاسخ گفت. جواب به این پرسش پایه گذار نگرشی است که اختلاف اساسی در علت یابی حمایت را بوجود می ­آورد.
عده­ای منابع حمایتی را در درون جامعه و روابط آن جستجو می­ کنند. یعنی به روابط، چگونگی روابط و تعداد روابط فرد با دیگران می­پردازند. البته منظور از دیگران، دیگرانی است که فرد با آن ها دارای کنش و واکنش است و ارتباط آن ها نیز تقریباً پایدار است. این نوع نگرش جنبه جامعه شناختی دارد. در مقابل، عده ای دیگر از محققان ادراک فرد از حمایت را منبع حمایت می­دانند. اعتقاد فرد به اینکه مورد حمایت دیگران قرار دارد، اهمیت دارد. ممکن است فردی در روز تعداد زیادی تماس با دوستان و خویشاوندان خود داشته باشد ولی آنچه که وی از ارتباطات ادراک می­ کند، نفرت باشد. به عبارت دیگر تاثیری که در او به جا می­ماند، احساس تنفر و انزجار است.، ولی اگر فرد احساس کند مورد حمایت است، گرچه ارتباطات وی نیز کم باشد، او احساس آرامش و عزت نفس می­ کند (افشاری، ۱۳۸۶).
میزان مختلف حمایت چه از لحاظ وسعت شبکه های اجتماعی و ارتباطات با دیگران و چه از لحاظ احساس ذهنی دریافت در تفاوت احساس رضایت و کیفیت زندگی افراد موثر است. حمایت بیشتر با احساس ارزشمند بودن، تعلق داشتن به شبکه ای از ارتباطات، مورد احترام و مهم بودن برای دیگران موجب افزایش سلامت جسمی و روانی، شادکامی و طول عمر است (بونگی^[۱۲۸]، ۲۰۰۵).
به عقیده بالبی^[۱۲۹] (۱۹۷۳) خانواده و دوستان از منابع اصلی حمایت اجتماعی محسوب می­شوند. افکار و رفتار غیر انطباقی به خصوص در میان کسانی رواج دارد که از حمایت اجتماعی کمی برخوردار بوده ­اند (ساراسون و ساراسون، ۱۹۹۳ به نقل از خویشتندار، ۱۳۸۵).
شافر^[۱۳۰] و همکاران (۲۰۰۴) نیز تاهل را یکی از بزرگترین و مهمترین منابع تامین حمایت اجتماعی می دانند. افراد متاهل بیشترین حمایت اجتماعی را در زندگی از سوی همسران خود دریافت می­ کنند. ارتباط میان همسران با افراد دیگر متفاوت است. وجود منابع مشترک در زندگی مانند فرزندان، اموال، روابط جنسی، عشق، علاقه و دلبستگی روانی بسیار عمیق، تلاش آن­ها در جهت ایجاد خشنودی در یکدیگر را افزایش می­دهد و این خشنودی در ادراک حمایت دریافتی به خصوص در زمان بحران­ها تاثیرگذار است.
به طور کلی می­توان دو منبع اصلی را برای حمایت اجتماعی در نظر گرفت: