روش تحقیق دراین پایان نامه به صورت میدانی بوده است وبه علت نبود منابع ، مراجعه مستقیم به افراد درمناطقی مختلف وجمع آوری مطالب در برگه های کوچک وبعد تنظیم آنها بوده است . مقداری مطالب بخصوص در مورد سابقه تاریخی و وضعیت جغرافیایی نیز از کتب مختلف استخراج شده است اما بیشترین مطالب را افراد مسن وسرداران از زندگی گذشته وآنچه که درک کرده اند وبا آن بزرگ شده اند نقل کرده اند .
ابزار گردآوری اطلاعات :
برای جمع آوری اطلاعات به شیوه ی زیر عمل شده است :
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
الف- خواندن کتاب ها ومجلاتی پیرامون فرهنگ عامه ویاداشت برداری از آن ها .
ب- مراجعه به افراد مسن ویاداشت برداری از سخنان آن ها .
ج- مطالعه کتاب هایی پیرامون استان کرمان، شهرستان های جیرفت وکهنوج وقلعه گنج و یاداشت مطالب لازم .
د- تهیه فیش ویاداشت مطالب درفیش ها ودسته بندی آن ها (درحین جمع آوری اطلاعات ) .
هـ - مراجعه به یاداشت ها وتنظیم ودسته بندی مطالب .
مشاهده :
مشاهده مستقیم : مشاهده ی بازی ها ، مراسمات مذهبی ، مراسمات عزاداری ،مراسمات جشن وشادی
مصاحبه :
گفتگو با بزرگان منطقه قلعه گنج ، افراد مسن ، که حاصل گفتگوبا آنها قصه ها ،دو بیتی ها ، ترانه های محلی ، اصطلاحات محلی ، کنایه های محلی می باشد .
شیوه تجزیه وتحلیل :
بخش مهمی از زندگی ما را آداب ورسوم تشکیل می دهند که از گذشته دور وشاید با اندکی تفاوت به ما رسیده ودر زندگی ما خود نمایی می کند . هرجامعه ای با توجه به ویژگیهای اجتماعی ، مذهبی وتاریخی جامعه آداب ورسوم خاصی دارد .
مراسم مختلف ازدواج ، تولد یا مراسم مربوط به عزا وجشن در همه جا وجود دارد ودر همه آنها به گونه ای مراسمی برگزار می شود . آداب ورسوم زمینه ای مناسب برای شناخت جوامع می باشد چرا که برای انجام هر کار مهمی در زندگی مراسم ویژه ای همراه با اعمال واعتقادات خاصی انجام می گیرد که همه ی این ها نشان دهنده توجه افراد یک جامعه به موضوع خاصی می باشد . مثلاً نحوه مراسم وشکل وشیوه برگزاری نشان دهنده ی توجه وپایبندی به اعتقادات ملی ومذهبی خویش می باشد که با گذشت زمان آداب ورسوم کمرنگ شده است وجای خود را با تجملات عوض کرده وحتی گاهی مورد تمسخر قرار گرفته وکنار گذاشته شده است.
از آنجایی که موضوع انتخابی بنده برای انجام تحقیق پایان تحصیلاتم بررسی فرهنگ وآداب ورسوم محلی منطقه قلعه گنج است . مربوط به فرهنگ مردم این منطقه می باشد وشیوه تجزیه وتحلیل به شرح ذیل می باشد .
۱.روش کتابخانه ای : با توجه به اینکه در مورد فرهنگ وآداب ورسوم مردم این منطقه هیچ گونه کار علمی وفرهنگی مکتوبی صورت نگرفته است این روش درانجام این تحقیق نقش چندانی ندارد .
-
- روش میدانی : درجمع آوری اطلاعات این تحقیق ، این روش بیشترین نقش را ایفا کرده است . دراین روش از منابع مکتوب وشفاهی به شرح ذیل بهره گیری شده است .
-شفاهیات مردم منطقه .
- مشاهده ی مستقیم : مشاهده ی بازی ها ، ، مراسمات .
- مصاحبه : گفتگو با افراد مسن وسرداران این منطقه در مورد آداب ورسوم درگذشته ، اصطلاحات محلی ، خواندن دو بیتی ها ، ، ترانه های محلی ، قصه ها .
فصل چهارم
یافته های تحقیق وتجزیه وتحلیل آن
بخش اول فرهنگ وآداب ورسوم مردم قلعه گنج
فرهنگ :
درلغت به معنای ۱- آدب (نفس ) تربیت ۲- دانش علم ، معرفت ۳- مجموعه آداب ورسوم ۴- مجموعه علوم ومعارف وهنرهای یک قوم واما تعریف فرهنگ دراصطلاح (معین ، ۱۳۸۴:ص۶۶۹).
نخستین تعریف نسبتاً کامل وارزنده از فرهنگ را «ادوارد تایلور » انسان شناس معروف انگلیسی وبنیان گذار انسان شناسی فرهنگی به دست داده است وی در سال ۱۸۷۱ درکتاب معروفش بنام «فرهنگ ابتدایی » primitive cnltwre به تعریف روشن ، رسمی وجامع از فرهنگ پرداخت .
فرهنگ تمدن ، مجموعه پیچیده ای است که دربرگیرنده ی دانستنی ها، اعتقادات ، هنرها ، اخلاقیات ، قوانین ، عادات وهرگونه توانایی دیگری است که بوسیله انسان بعنوان عضو جامعه کسب شده است . وضع فرهنگ میان جوامع گوناگون بشری تا جایی که در اصول کلی قابل تحقیق باشد موضوعی است مناسب برای بررسی قوانین اندیشه وکنش انسانی (بیهقی ، ۱۳۷۶: صص ۱۰-۱۱).
اصولاً وجود فرهنگ همان نفس وذات زندگی است ، جوهر هستی است ، رودخروشانی است که انسان به دریای کمال رهنمود می شود آن حقیقتی که به انسان انسانیت می بخشد او را صاحب هویت وشخصیت می کند از حیوان متمایزش می کند به او عنوان اشرف مخلوقات می دهد وجانشین خدا در زمینش می کند (لریمر، ۱۳۵۳:ص۱۴).
«فرهنگ از مقولات سهل وممتنع است که هم می توان برخورد سطحی وصوری با آن کرد وهم می توان به ذات معنایی ولایه های تو درتوی پیچیده آن نگریست ودرباره ی آن به داوری نشست وهم می توان بعنوان یک ناظر بازیگر به اعماق ولایه های درونی آن دست یافت اگر فرهنگ را ، فرهنگ مشترک تعریف کنیم ولایه های آن را از عمیق ترین تا سطحی ترین به ترتیب جهان بینی ، ارزش ها ، هنجار ، نماد ، تکنولوژی مادی بدانیم به طور قطع فهم ودرک عمیق لایه های گوناگون فرهنگ روش شناسی متناظر ومتناسب باخود را می طلبد .» (ثریا ، ۱۳۸۴: ص۱۸).
اولین خصوصیت فرهنگ اکتسابی بودن آن است به این معنا که داشتن نوعی از فرهنگ ذاتی ومادر زادی نیست بلکه انسان آن را ضمن زندگی در جامعه ای خاص وبزرگ شدن دربین مردمی با ویژگیهای معین فرا می گیرد . دومین خصوصیت فرهنگ این است که هر فرهنگ دارای طرح وبافت مخصوص به خود است منظور از طرح وبافت فرهنگ مجموعه هنجارها درچگونگی انجام امور وبرآوردن نیازهای فردی واجتماعی است که مردم از دیر باز در زندگی با یکدیگر آموخته وبکار می برند ، تفاوت طرح وبافت فرهنگها آنها را از هم متمایز ومشخص می سازد این تفاوت را می توان به تفاوت طرح وبافت ونقش قالیهایی که در نقاط مختلف ایران بافته می شوند تشبیه کرد با آنکه قالی بافها از نظر شکل انگشتهای دست با هم فرقی ندارند اما طرح وبافتها در هر جایی به نحوی پذیرفته وآموخته شده این انتخاب ها از طرف ترکمن ها =قالی باف های کرمان ، کاشان ، در طی سالها صورت گرفته وبه نسل منتقل شده تا این که امروزه براساس طرح بافت می توان محل تولید آنرا از یکدیگر تشخیص داد .سومین خصوصیت فرهنگ دورویه یا دو لایه بودن آن است رویه یا لایه اول کردارهایی است که صاحبان فرهنگ ادعا می کنند دارند خود را پایبند به آن معرفی می کنند ورویه دوم رفتارهایی است که درواقع صورت می گیرد وگاه عکس همان چیزی است که مردم خود را پایبند آن معرفی می کنند . مطالعات مردم شناسی نشان داده که وجود هر پدیده فرهنگی یعنی هر جنبه ای از شیوه وراه ورسم زندگی جمعی چنانچه تداوم یابد به علت کاربرد یا کار کردی است که آن راه و روش برای رفع نیازهای ودفع ناخواسته های زندگی داشته یا دارد واین کارکردها وکاربردها در رویا رویی وسازگاری مردم با شرایط طبیعی یا اجتماعی محیط زیست شکل گرفته اند(ثریا ، ۱۳۸۴: ص۱۳۴).
فولکلور یا فرهنگ عامه یکی از شاخه های فرهنگ است .
دانشمندان غربی که دراین علم از ما بیش از یک قرن پیش اند درتعریف آن و میزان جامعیت لفظ فولکلورنظریات مختلف ومتفاوت ابراز می دارند بیشتر این توضیحات شامل دانش ، دانستنی فرهنگ وموادی که اساس این علم را تشکیل می دهند می باشد .
فولکلوریا دانش عوام ، دانستنی های توده ، فرهنگ مردم – یا هر چیز دیگرش بنامیم ، شامل می گردد بر اساطیر ، افسانه ها ، قصه ها ، شوخیها ، ضرب المثلها ، معماها ، آوازها ، طلسمات ، دعاها ، لعنت ها ، قسم ها ، اهانت ها ، حاضر جوابی ها ، طعنه ها وسرزنش ها ، انواع اذیت کردن ها ، اصطلاحات مشروب خواران ، تپق زدن های زبان واصطلاحاتی که برای ممارست درگفتن بکار می رود . این علم همچنین شامل است بر رسوم عامه مثل رسوم مربوط به زایمان ، ختنه سوران ، عروسی ، مرگ وتشییع جنازه و….که اینها نمونه ای از مسائل مربوط به فولکلوراست وبه هیچ وجه تمام مسائل وبخش ها را در برندارد . کشور ما از لحاظ وسعت وتنوع آداب ورسوم وعقاید فولکلوری غنی است وچه بسا در دو دهکده که فاصله چندانی ازهم ندارند آداب متفاوتی حکمفرما باشد ، تحول اجتماعی که درآغاز قرن بیستم صورت گرفت موجب دگرگونی روش زندگی ومشغولیات ما شد با نفوذ رادیو سینما واکنون تلویزیون هزاران افسانه ای که سینه به سینه نقل گشته بود بواسطه عدم تکرار وتداعی ازخاطره ها زدوده شد وآداب ورسوم بومی هر شهر ودهی جای خود را به تقلید از زندگی ماشینی وصنعتی که رادیو وتلویزیون پیامبران آن بودند داد(لریمر،۱۳۵۳:ص۱۶-۱۷).
نخستین شخصی باسواد ودانا که خرافات ومعتقدات عوامانه زبان زمان خود را گرد آوری وتعریف کرد وبه صورت کتاب معروف « کلثوم ننه » درآورد شخصی روحانی بنام آقا جمال خوانساری است که در طول هفتاد ،هشتاد سال گذشته ، افراد دیگری در زمینه ادبیات توده کارهایی انجام داده اند که از جمله این افراد میرزا حبیب اصفهانی از آزادگان دوره ناصری ومترجم فاضل وبا ذوق کتاب «بابا حاجی » است .درزمان مشروطیت روزنامه هایی مانند شرافت ، چنته پابرهنه وجنگل مولا منتشر می شد که نویسندگان آنها مطالب خود را به زبان محاوره ومصطلحات عوامانه می نوشتند . سید اشرف الدین اصفهانی ، علی اکبر دهخدا ، محمد علی جمال زاده ، امیر قلی امینی وصادق هدایت از جمله افرادی بودند که در زمینه معرفی فرهنگ تلاش کردند . مرحوم انجوی شیرازی درمصاحبه ای که در صفحه ۳۳۵کتاب یادنامه انجوی شیرازی به کوشش علی ده باشی با او به عمل آمده دراهمیت این بحث می گوید «دلیل اصلی این کار همبستگی وپیوند با فرهنگ مردم ایران واینکه دقیقاً از غنای فولکلور ایران آگاه بود که درمقایسه با فولکلور غرب مانند اقیانوسی است که با قطره ای مقایسه شود .» (ده باشی ،۱۳۷۹: ص۳۳۵).
برای دریافت زمینه وقلمرو فرهنگ مردم بجاست به نظریه « سی اس برن » اشاره می شود ، وی معتقد است « موضوعاتی که بنام فولکلور بررسی می شوند درسه مقوله اصلی وچندین مقوله فرعی قرار می گیرند :
۱) باورها وعرف وعادات مربوط به زمین وآسمان ، دنیای گیاهان وروئیدنی ها ، دنیای حیوانات ، دنیای انسانها ، اشیای مخلوق ومصنوع بشر ، روح ونفس دنیای دیگر ، موجودات مافوق بشر ، غیب گویی ومعجزات وکرامات ، سحر وساحری ، طب وطبابت .
۲) آداب ورسوم مربوط به نهادهای سیاسی واقتصادی واجتماعی وشعاعی ومناسک زندگی انسان ، مشاغل وپیشینه ها ، گاه شماری وتقویم وجشن ها ، بازی ها ، سرگرمی ها ی اوقات فراغت .
۳) داستان ها وترانه ها وضرب المثلها ، داستانها (حقیقی وسرگرم کننده تصنیف ها ، مثل ها ومتل ها ، چیستان ….). (بیهقی ، ۱۳۷۶: صص ۱۳-۱۴)
ب) فرهنگ مردم (فولکلور) سابقه ضرورت ها وفواید آن
علاقه به فرهنگ عامه در فرهنگستان از زمانی پیدا شد که متفکران آن دیار دریافتند فرهنگ وتمدن یک قوم فقط همین معلومات عقلانی ، آگاهیهای طبیعی وریاضی وحقوقی که درمدارس تدریس می شود نیست ، در زبان وادبیات فارسی از روزگاران کهن معتقدات ورسوم ، آداب وافسانه های عوامانه ای که از داستانهای تاریخی ، حماسی ، ملی زاده شده درکتب نثر ونظم فارسی آن هم به وفور دیده می شود آثاری که ازهزاران سال پیش باقی مانده مشحون است به سواد مختلف دانش عوام بطوریکه چون در شاهنامه فردوسی ، تاریخ بلعمی ، ویس ورامین ، تاریخ بیهقی وبویژه در آثار خاقانی ، حافظ ، سعدی ، مولوی وعبید دقت کنیم تأثیر آداب وسنتها وضرب المثلها را به روشنی باز می یابیم .
فولکلور بنا به تعریف عبارتست از باورها ، رفتارها ، گفتارها ، کردارهای گروهی که سینه به سینه منتقل شده والزاماً دارای نظریه وپشتوانه منطقی نیست .
معمولاً پنج ویژگی را برای فولکلور بر می شمارند :
۱-کردارها ورفتارهای جمعی که دربین عوام رواج دارد .
۲-گفتارها ورفتارهایی که بر عادت ورسم تکرار می شوند .
۳-درمجموع فعالیتها ونهادهای زندگی اجتماعی نقشی برعهده دارند .
۴-بوجود آورنده وزمان شروع فعالیت آن معلوم نیست .
۵-بعضی از رفتارها وگفتارهای فولکلوریک از نزاکت وبی ادبانه تلقی می شود ومعمولاً درمجالس رسمی اشرافی وروشنفکری جایی ندارند . (سروستانی ، ۱۳۸۰: ص۲۱).
